ياد وخاطره الغديريان در عمليات كربلاي 5 گرامي باد
مهدي واحديان اردكاني
vahediyan288yahoo.com
مقام معظم رهبری حضرت آيت الله خامنه اي : درسهای کربلای 5 باید در دانشگاه تدریس بشود
امروز طرحهای عملیاتی سپاه ، در والفجر 8 ، در کربلای 5 ، در عملیات های مهم جنگ در طول چند سال ، درس های قابل استفاده برای همه دانشگاه های جنگ است . کسانی که اهل دانش نظامی هستند ، می دانند یکی از دشوارترین و غیر قابل دسترس ترین تاکتیک های نظامی و جنگی عبور از رودخانه است ، آنوقت عبور از رودخانه ، در والفجر 8 ، آن هم رودخانه اروند اعجاب انگیز است . در هیچ دانشگاهی هم این را نخوانده بودند ، اما امروز کاری که آنها کردند ؛ در دانشگاهها می تواند تدریس بشود و تدریس هم می شود . همین الآن ، همین حالا دارد تدریس می شود . یا ( عملیات ) کربلای 5 و انهدام دژهای تسخیرناپذیر عراق که به وسیله شورویهای آن روز به وجود آمده بود و یک تاکتیک غیر قابل ضربه و ضد ضربه بود . می گفتند اصلا ضد تدبیر ندارد ، به هیچ تدبیری نمی شود آن را از بین برد . تاکتیکی است که ضد تاکتیک ندارد . واقعش هم ، همین جور بود . اگر ابتکار نظامی برخاسته از شور ایمان و فداکاری بچه ها نبود ، همین جور بود . قابل دسترس نبود وديديم در عمليات كربلاي 5 رزمندگان دلير ميهن اسلامي بويژه رزمندگان استان يزد در تيپ الغدير وگردانهاي منسجم وآماده برزم چگونه ايثار كردند وچنين عملياتي را انجام دادند ياد وخاطر دليرمردان والغديريان گرامي باد.
چرا کربلای 5 ؟
موقعیت برتر سیاسی ، نظامی ایران که در فتح فاو حاصل شد، به رغم تلاش های دشمن در چارچوب استراتژی دفاع متحرک ، حملات هوایی به مراکز صنعتی ، حمله به منابع نفتی و نفتکش های ایران و دیگر اقدامات تبلیغاتی و روانی ، همچنان به سود جمهوری اسلامی حفظ شد.حفظ برتری سیاسی ، نظامی جنگ به سود جمهوری اسلامی و مقابله با ایجاد هرگونه رکود در جبهه های نبرد از مهمترین عواملی بود که ضرورت انجام عملیات با شرط کسب پیروزی را ایجاب می کرد.عملیات کربلای 4به این منظور طرح ریزی و اجرا شد. اما عوامل تاکتیکی و استراتژیکی مختلفی چون ماجرای مک فارلین و تجربه دشمن از عملیات فاو باعث ناکامی کربلای 4 شد، زیرا منابع اطلاعاتی و جاسوسی امریکا دقیق ترین و جزیی ترین خبرها را درباره عملیات کربلای 4 در اختیار عراقی ها قرار دادند. دشمن پس از آن که عملیات کربلای 4را با شکست مواجه کرد، درصدد برآمد تا ابتکار عمل را به دست گیرد و از فرصت به دست آمده بهره برداری کند. شواهد نیز نشان می داد که چنانچه در شرایط موجود، تغییری ایجاد نمی شد؛ دشمن ، برتری را از آن خود می ساخت.زیرا عراقی ها تبلیغات گسترده ای را تحت عنوان شکست عملیات سرنوشت ساز ایران آغاز کرده بودند. آنها با تشدید حملات هوایی و ادامه جنگ شهرها و تلاش برای باز پس گیری فاو، سعی کردند موازنه قوا را به طور کامل به نفع خود تغییر دهند. در چنین موقعیتی چیزی که اوضاع را هنگام انتخاب منطقه عملیات پیچیده و دشوار می کرد، این مساله بود که در چنین شرایطی ، تنها انجام یک عملیات نمی توانست راهگشا باشد بلکه در عین حال عملیات باید از شرط تضمین پیروزی و همچنین شرایط و ویژگی های لازم در جهت حفظ اوضاع به سود جمهوری اسلامی نیز برخوردار باشد. اینچنین بود که عملیات کربلای 5 در تاریخ 19 دی 65 در منطقه عملیاتی شلمچه و شرق بصره با رمز مقدس «یا زهرا س» آغاز شد و تا 2 ماه و نیم ادامه داشت.اهمیت عملیات کربلای 5عبور از موانع نفوذ ناپذیر دشمن در شرق بصره و تهدید شهر بصره با حضور در حومه آن ، موفقیت جمهوری اسلامی را در جنگ حتمی کرد؛ به طوری که متعاقب عملیات کربلای 5، جهان استکبار بدون رعایت ملاحظات معمول ، حمایت از صدام را علنی ساخت و قدرت های جهانی مستقیما وارد میدان جنگ شدند که نبرد ایران و امریکا در خلیج فارس از آن جمله بود. همین عملیات بودکه شورای امنیت را ناچار به تصویب قطعنامه ای کرد (قطعنامه 598) که در آن برای اولین بار تا حدودی نظرات جمهوری اسلامی ملحوظ شده بود. پس از عملیات کربلای 5بود که مجوز استفاده وسیع از سلاح های کشتار جمعی به عراق داده شد.
شرایط دشمن در شلمچه
دشمن با توجه به اهمیت منطقه ، زمین شرق بصره را مسلح به انواع موانع و استحکامات کرده بود و با رها کردن آب در منطقه ، انجام هرگونه عملیاتی را غیر ممکن ساخته و فضای امنی را برای خود به وجود آورده بود تا بتواند حرکت هر نیروی مهاجم را پیش از دستیابی به خط اول خود سرکوب کند.
اولین خط دفاعی دشمن ، دژی بود که در یک سمت آن ، سنگرهای بتونی برای استراحت نیرو و در سمت مقابل ، سنگرهای دیده بانی و تیربار با مهمات آماده و سنگرهای تانک احداث شده بود. این دژ، دشمن را از موقعیت ممتازی برای اشراف و تسلط کامل بر منطقه برخوردار می کرد. پشت خط اول ، چند موضع هلالی شکل احداث کرده بود که قطر هر یک به 300 تا 400 متر و ارتفاع آن به 5 تا 6 متر می رسید. پشت مواضع هلالی ، برای تردد و استمرار تانک ، جاده ساخته شده بود و به این وسیله تانک می توانست با استقرار روی مواضع مشخص شده ، کل منطقه درگیری را زیرپوشش گلوله مستقیم و تیربار قرار دهد.دومین خط دشمن به فاصله 100 متر از خط اول و به موازات آن احداث و سیل بندی به عرض 205 متر و ارتفاع 4 متر که دارای موضع پیاده ، کانال مواصلاتی و مواضع تانک بود. این سیل بند از جنوب جاده شروع می شد و به سمت اروند ادامه داشت.
سومین خط دشمن ، خاکریزی بود به موازات خط دوم و دارای مواضع پیاده و تانک که جلوی آن ، کانال متروکه ای به عرض 4 و عمق 2 متر احداث شده بود. چهارمین رده دشمن پشت نهر دوعیجی قرار داشت و شامل نهر، دژ و چندین موضع هلالی پی درپی که بر توانایی دشمن برای مقابله و دفاع می افزود. پنجمین رده دشمن پشت نهر جاسم قرار داشت ؛ ضمن آن که در حد فاصل خط چهارم و پنجم ، قرارگاه های دشمن بویژه قرارگاه تاکتیکی سپاه سوم (مقر فرماندهی لشکر 11) ، دارای مواضع مستحکمی بود و پدافند مستقل داشت. پس از خط جاسم تا کانال زوجی ، مرکز توپخانه ، لجستیک و عقبه لشکر 11 قرار گرفته بود و رده ششم و هفتم دشمن شامل کانال زوجی و مثلثی های غرب کانال زوجی بود. در منطقه شلمچه ، دشمن زمین را به شکل پنج ضلعی درآورده بود که از استحکامات بسیار پیچیده ای برخوردار بود.
حملات شیمیاییبه دلیل مقاومت وصف ناپذیر رزمندگان در برابر پاتک های سنگین ، عراق به مدت 2 ماه اقدام به حملات شیمیایی بسیار گسترده با گاز خردل کرد که حتی مناطقی از آبادان را نیز دربرگرفت.
آغاز عملیات
عملیات ساعت 1.35 بامداد روز 19 دی 65 شروع شد. یگان ها در طول شب زیر نور مهتاب حرکت خود را آغاز کرده و نیروهایشان را به پشت مواضع دشمن رسانده بودند. سرلشکر عبدالحمید محمود الخطاب ، رئیس دفتر صدام درباره این عملیات می گوید: تاریخ 16/1/1987 (19/10/65) تلفن دفتر رئیس جمهور به صدا درآمد. خبر حمله به شلمچه را دادند. رئیس جمهور دائم زیر لب می گفت: «الله اکبر از دست افراد خمینی... الله اکبر...» مدام پلک هایش به هم می خورد. به او عرض کردم : اتفاقی مهم پیش آمده است ؟ رئیس جمهور که در اتاق قدم می زد، گفت: «امشب بصره به دست نیروهای ایران خواهد افتاد».
همان شب جلسه ای تشکیل شد که تا صبح ادامه داشت. ارتش ما داشت از هم می پاشید. ماشین جنگی و مدرن ما از کار می افتاد. هر روز و هر ساعت گزارش هایی درباره عقب نشینی و تلفات بهت آور به دست ما می رسید. وقتی خبر رسید نیروهای ایرانی به منطقه دیده بانی شماره یک لشکر 11 رسیده اند، رئیس جمهور گفت: «الان زمان آن فرا رسیده که از سلاح شیمیایی استفاده کنیم».
با هدایت مستقیم رئیس جمهور این کار انجام شد. با این احوال ، رئیس جمهور هیچ گاه مایل به پایان جنگ نبود. او در جلسه های محرمانه به ما می گفت: «امیدوارم این جنگ ادامه یابد، چون کمک های کشورهای خلیج فارس ادامه خواهد داشت و ما با این ثروت می توانیم مشکلات داخلی را هم حل کنیم.
اگرچه تعداد مصدومان شیمیایی متوسط و شدید عملیات کربلای 5 کمتر از 3 هزار نفر می شدند، اما با در نظر گرفتن مصدومان خفیف احتمالا جمع آنان به 7 هزار نفر می رسید.
دلایل انتخاب منطقه شلمچه
در دوران دفاع مقدس منطقه عمومی شرق بصره همواره از اهمیت سیاسی ونظامی ویژه ای برخوردار بود و در ذهن فرماندهان جنگ نیز مهم ترین منطقه عملیاتی جبهه های جنگ به شمار می رفت. در این منطقه ، شلمچه نزدیک ترین راه برای تصرف یا نزدیکی به شهر بصره بود.
ارزش سیاسی - نظامی زمین شلمچه: در شرایط حاکم بر جنگ ، انتخاب منطقه عملیاتی واهمیت سیاسی نظامی آن از جایگاه ویژه ای برخوردار بود. با توجه به این که شهر بصره وتاسیسات نفتی آن به عنوان مهم ترین هدف استراتژی نظامی جمهوری اسلامی در دستور کار قرار داشت ، منطقه شلمچه می توانست به عنوان سر پل مناسب جهت دستیابی به شهربصره و تاسیسات عمده نفتی عراق ، مورد بهره برداری قرار گیرد.
استقرار یگان ها در منطقه ونقش آن در غافلگیری دشمن: از آنجا که منطقه شلمچه ، یکی از محورهای پشتیبانی کننده عملیات کربلای 4 به شمار می رفت و قرارگاه نجف با یگان های تابعه در این محور عمل می کرد، بخش قابل توجهی از منطقه و عقبه های آن به طور نسبی آماده بهره برداری بود.
انطباق ویژگی های منطقه شلمچه با شعار عملیات سرنوشت ساز: تصرف شلمچه به دلیل نزدیکی به بصره و اهمیت آن به منظور محاصره اقتصادی عراق می توانست تا حدودی پاسخگوی انتظارات عمومی ناشی از تبلیغات عملیات سرنوشت ساز باشد.
تناسب منطقه با توان موجود: محدودیت توان خودی در پشتیبانی از جنگ ، همواره انتخاب منطقه عملیاتی را تحت الشعاع قرار می داد و فرماندهان نظامی نیز در انتخاب منطقه عملیاتی به دلیل محدودیت توان دچار تنگنا بودند. در این منطقه ، توان باقیمانده از عملیات کربلای 4 ، برای عملیات کربلای 5 کافی بود.
قابل پدافند بودن منطقه به دلیل وجود عوارض مناسب: از ویژگی دیگر منطقه شلمچه ، وجود عوارض طبیعی و مصنوعی در آن بود که امکان پدافند در هر مرحله از عملیات را فراهم می کرد.
امکان آتش مناسب: محدودیت دشمن در استفاده از جاده های مواصلاتی به دلیل فشردگی زمین ، تاثیر آتش توپخانه و ادوات نیروهای خودی را بسیار افزایش می داد.
شلمچه و موفقیت نیروهای عمل کننده در عملیات کربلای 4: در طراحی عملیات کربلای 4 ابتدا محور شلمچه به عنوان یکی از فلش های اصلی حمله و سپس به دلایلی چون محدودیت توان ، به عنوان حرکت تامین کننده جناح راست عملیات و با هدف درگیرکردن سپاه سوم و تجزیه فرماندهی ، امکانات و توان دشمن ، در نظر گرفته شد، اگر چه ماموریت این منطقه در 2 محور پنج ضلعی و جزیره بوارین به عهده قرارگاه نجف قرار گرفت که به جز رخنه یگان های 19 و 57 درپشت خطوط دفاعی شلمچه در بوارین موفقیتی به دست نیامد اما دست آوردهای شلمچه قابل بهره برداری و توجه بود.
نبرد شرق بصره"
با شروع عملیات کربلای 4 ، در سوم دی 1365، مشخص گردید که عملیات لو رفته ، و ناگزیر دستور توقف عملیات صادر شد. عراق تحت شرایط جدید در صدد حمله به فاو و بازپس گیری آن بر آمد تا اوضاع سیاسی – نظامی را به نفع خود تغییر دهد. حفظ برتری سیاسی – نظامی جنگ و مقابله با هرگونه رکود در جبهه های نبرد ، ایجاب می کرد که عملیات نظامی با هدف کسب پیروزی ادامه یابد. بنابراین عملیات جدیدی طرح ریزی گردید.
منطقه عمومی شرق بصره ، نظر به اهمیت سیاسی و نظامی آن ، همواره جایگاه قابل توجهی در اندیشه طراحان نظامی داشته است ؛ دشمن با توجه به اهمیت منطقه ، زمین شرق بصره را مسلح به انواع موانع و استحکامات کرده بود و با رها کردن آب در این منطقه ، انجام هرگونه عملیاتی را غیر ممکن ساخته و فضای امنی را برای خود ایجاد کرده بود تا بتواند حرکت هر نیروی مهاجم را قبل از دستیابی به خط مقدم خود سرکوب کند.
زمان آغاز عملیات
ساعت شروع حمله 2 بامداد روز 19/10/1365 ، تعیین شده بود. اما نظر به محدودیت زمانی برای شکستن خط ، مقرر شد که نیروها با استفاده از نور مهتاب حرکت کنند. و در پشت مواضع دشمن در انتظار صدور فرمان حمله بمانند.
بالاخره عملیات آغاز شد و رزمندگان حمله خود را به عظیم ترین و پیچیده ترین استحکامات دشمن در شرق بصره آغاز کردند. و پس از هشت شبانه روز نبرد در منطقه شرق نهرجاسم ، دشمن از منطقه شرق نهرجاسم عقب نشینی کرد. و سپاه اسلام به پیروزی نائل گردید.
نتایج عملیات کربلای 5
1- مناطق و تأسیسات آزاده شده :
-12 کیلومتر پیشروی به طرف بصره و آزاد کردن جزایر بوارین ، فیاض و ام الطویل.
-پاسگاههای بوبیان ، شلمچه ، کوت سواری و خیّن .
-آزاد سازی شش روستا.
-عبور از کانال ماهیگیری، نهر دوعیجی و جاسم .
2- تجهیزات منهدم شده دشمن:
-بیش از 80 فروند هواپیما.
-700 دستگاه تانک و نفربر.
-250قبضه توپ صحرایی و ضد هوایی.
-صدها قبضه انواع ادوات نیمه سنگین و مقدار زیادی سلاح سبک و مهمات.
-1500 دستگاه خودرو و 400 دستگاه انواع ادوات مهندسی و رزمی.
در این عملیات 81 تیپ و گردان مستقل دشمن منهدم و 24 تیپ و گردان مستقل نیز آسیب کلی دیدند ، تعداد 40 هزار نفر از نیروهای دشمن کشته یا زخمی شدند و 270 نفر نیز به اسارت نیروهای اسلام در آمدند.
بازتاب عملیات کربلای 5
پیشروی در شرق بصره ، تواناییها و قابلیتهای نظامی عراق را بار دیگر زیر سوال برد ، به طوریکه روزنامه " آبرزور" چاپ پاریس به نقل از کارشناسان غربی نوشت:" برای اولین بار از آغاز جنگ تاکنون ، ناظران و کارشناسان غربی در مورد امکانات دفاعی عراق دچار تردید شده اند.\"
همچنین تأکید بر توانایی نظامی ایران ، چنانکهBBC طی تحلیلی درهمین زمینه ، با توجه به تجربه سپاه در عملیات فاو و عبور از رودخانه اروند ، ضمن اشاره به عبور از منطقه آبگرفتگی و کانال پرورش ماهی درکربلای 5 گفت: " موفقیت ایران در عبور از دریاچه ماهی ، یک بار دیگر توانایی ایران درعبوراز آبراهها رانشان می دهد. "
هفته نامه نیوزویک نیز نوشت : " تهاجم ایرانیها در نزدیکی بصره ، حداقل یک مسئله را درخصوص جنگ ایران و عراق تغییر داده و آن این مسئله است که برای اولین بار طی چند سال گذشته ، این احتمال را که یک طرف حقیقتا" بر دیگری پیروز شود ، مطرح ساخته است."
" ياد وخاطره دليرمردان الغدير در عمليات كربلاي 5 گرامي باد

يزدفردا

  • نویسنده : یزد فردا
  • منبع خبر : خبرگزاری فردا