ح. عليپورفرد- تبريز

چكيده :

شوراهای شهر بعنوان تبلور و نمود مشارکت اصیل مردمی در عرصه تصمیم گیری های اجتماعی وفرهنگی و اقتصادی به نوعی مشارکت جمعی و تصمیم گیری های مربوطه به امورمردم هستند ازنظر دین و شریعت با توجه به تاکیدی که در سوره شورا بر آن شده است و نیز در قانون اساسی که 6 اصل آن[1]  به اهمیت شوراها در نظام جمهوری اسلامی می پردازد، اهمیت شوراها نمایان می شود.شوراها تجلی گاه مردم سالاری و دینی به مفهوم کلمه و نمونه حاکمیت مردم بر سرنوشت خویش است. در قانون اساسی شوراها افزون بر شرکت در فرآیند تصمیم گیری و سیاست گذاری از اختیارات وظائف اجرائی نیز برخودارند.شوراهای اسلامی شهر و شهرداری بعنوان دو بازوی نظارتی و اجرایی نظام مدیریت شهری نقش موثر و اساسی در روند اداره شهر ایفاد می کنند با توجه به اینکه شوراهای اسلامی شهرکارآمدترین ابزار حکومت محلی برای مدیریت شهری و در راستای نهادینه شدن مشارکت مردم درساختارهای تصمیم گیری محلی هستند توسعه نقش آنها در امور مدیریت شهری و شهرداری ضرورت غیر قابل انکاری دارد از جمله مسائلی که شوراها می توانند در آن نقش داشته باشند نظارت بر اجرای طرحها و پروژه های عمرانی بهداشتی – اجتماعی – فرهنگی – اقتصادی و رفاهی شهر و سرعت بخشیدن اجرای این پروژه  ها است که در اصل 110 قانون اساسی به آن اشاره شده است. رويكرد حاكم بر پژوهش، توصيفي – تحليلي مي باشد. در این پژوهش، ضمن استفاده از منابع و اسناد كتابخانه اي معتبر ، از فواید آثار و حکمت های نهفته در شورا ، نقش شورای شهر در بهبود مدیریت شهری و نقش شوراهای اسلامی در عمران و آبادانی روستاها سخن به میان خواهد آمد.

كلمات كليدي : شهر –  مديريت شهري -  شوراي شهر –  شوراي روستا

 

مقدمه :

رویکرد بشر به مشورت و تبادل نظر با صاحبان فکر و تجربه، پیشینه ای به قدمت زندگی او دارد . انسان های دوراندیش برای حل مشکلات و راه یابی به نظر های درست در حیطه ی زندگی فردی واجتماعی همواره با افراد خردمند مشورت می کنند و از رای و نظر آن ها برای گشودن گره ها بهرمند  می شوند . با ظهور اسلام در آغاز رسالت حضرت محمد (ص)، مشورت کردن از ویژگی های افراد مؤمن اعلام شد . قران کریم مسئله مشورت را مهم دانسته و آن را به صورت یک فرمان الهی بیان کرده است .

مسأله شور ومشورت و مشاوره در اسلام و در منطق عملي پيشوايان حق از اهميت بسياري برخوردار است. در سيره پيامبر اكرم (ص) نوشته اند كه آن حضرت با اصحاب خود بسيار مشورت مي كرد.[2] و نيز از برخي اصحاب آن حضرت و عايشه نقل شده است كه هيچكس را نديديم كه با اصحاب خود بيشتر از رسول خدا با اصحابش مشورت كند.[3] رسول خدا و ائمه هدي عليهم السلام اجمعين، با وجود آنكه معصوم بودند و نيازي به مشورت نداشتند و حتي قطع نظر از وحي و مقام خليفة اللهي، داراي چنان انديشه كامل و نيرومندي بودند كه از مشورت بي نيازشان مي كرد، با اين حال مشورت مي كردند.[4] عمل به شورا، از اصول مسلم سيره پيامبر اكرم (ص) و اوصياي آن حضرت است. اينكه چرا آنان مشورت مي كردند و چه ضرورتي در اين كار مي ديدند، مطلبي است كه در طي اين فصل بخوبي روشن مي شود، اما مقدمتاً به نكاتي اشاره مي شود رسول خدا (ص) با مشورت كردن، از يك سو مسلمانان را متوجه اهميت شورا مي كرد و از ديگر سو به آنان مي آموخت كه به اين سيره عمل كنند و پس از آن حضرت به اين سنت نيك تأسي و به اين روش اقتدا كنند[5].  مسلمانان مي آموختند كه شورا بايد به عنوان يك اصل و قسمتي از برنامه زندگيشان باشد، نه يك امر فرعي وخارجي از برنامه زندگي. شورا مايه الفت اجتماعي، پيوند مردم، ارزش يافتن آنها و مشخص شدن قدر و جايگاهشان در امور اجتماعي بود.[6] مشورت كردن پيامبر با اصحابش براي مراعات حال آنها و احترام ايشان بود.[7] اين حركت، خود موجب رشد انديشه و تفكر در جامعه اسلامي مي شد. بااين اقدام، صاحبنظران واهل انديشه و صاحبان رأي رشد كرده، جايگاه واقعي خود را مي يابند روحيه انفعال در مردم، دور بودن از امور جامعه و بي اهميتي نيست به مسائل رنگ مي بازد. روحيه انزوا ومرده بودن مردم به دليل نظر داشتن ولي امكان شركت نيافتن در امور جامعه از بين مي رود. مردم اعتبار يافته،پيوندهاي اجتماعي مستحكم مي شود روحيه مسؤوليت پذيري و شركت در امور قوت مي يابد. رابطه رهبري و مردم، كارگزاران و توده ها به گونه اي متقابل و دوسويي در مي آيد و جامعه از قوامي درست برخوردار مي شود. نسبت حاكم و محكوم، ظالم و مظلوم وبالا دست وزير دست منتفي شده، همگان ميدان انديشه و نظر و شركت در آنچه به آنان مربوط است مي يابند.به روشني مي توان دريافت كه يكي از عوامل موفقيت پيامبر در پيشبرد هدفهاي اسلامي، همين مسأله مشورت بوده است آن حضرت نشان داد كه جامعه را چگونه مي توان به سلامت اداره كرد و چگونه مي توان جلوي خودرأيي و خودسري را كه از بزرگترين آفتهاي اجتماعي است گرفت. انسانهايي كه از فكر قوي برخوردارند و صاحب بهترين نظرها هم هستند، اگر خود را بي نياز بينند و احساس كنند كه نيازي به رأي و انديشه ديگران ندارند، خوي استبداد پيدا مي كنند. اما اگر با مردم رابطه برقرار كنند، از نظرهاي ديگران استفاده كنند، علاوه بر رشدي كه به آنها مي دهند، از خطر فرو رفتن و غلتيدن در استبداد دور مي شوند. وقتي كسي خود را بي نياز از ديگران مي بيند، هر چند كه از نظر انديشه قوي باشد، شخصيت مردم را ناديده مي گيرد. انديشه ها را متوقف مي كند. استعدادهاي آماده را نابود مي سازد. بدين ترتيب بهترين سرمايه و پشتوانه يك حكومت و نظام از بين مي رود و سير انحطاط آغاز مي شود. بهترين افراد و محكمترين نظامها در صورت فرو رفتن در استبداد به هلاكت مي رسند و اين حقيقتي است گريز ناپذير كه بر زبان امام بيان، اميرمؤمنان (ع) چنين آمده است:

«من استبد برأيه هلك.»[8] . هر كس استبداد رأي ورزد هلاك مي شود.

اهمیت و جایگاه شورا و مشورت در آیات و احادیث به وضوح بیان شده است که به چند مورد بسنده می شود:

قران می فرماید:«و امرهم شوري بينهم ... و كارشان را به مشورت با يكديگر انجام مي دهند»[9]

« و شاورهم في الامر ... ودر كارتان با ايشان مشورت كن . »[10]

«... وَإِنْ أَرَدتُّمْ أَن تَسْتَرْضِعُواْ أَوْلاَدَكُمْ فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْكُمْ إِذَا سَلَّمْتُم مَّآ آتَيْتُم بِالْمَعْرُوفِ وَاتَّقُواْ اللّهَ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ  [11] » اگر پدر و مادر با رضايت و مشورت يكديگر تصميم گرفتند كودك را از شير بگيرند اشكال به را ي آنان نيست . پیامبر(ص) می فرماید: مشورت حصار ندامت است و ايمني از ملامت .[12] همچنین فرمود: هيچ كس از مشورت بد بخت نشد و از خود رايي خوشبخت نشد[13] . در غزوه خندق نبي اكرم (ص ) با همه صحابه در مورد دفاع از مدينه به مشاوره پرداخت و نظر سلمان فارسي مبني بر حفر خندق در قسمت نفوذي شهر پذيرفته شد.

 

  حکمت های نهفته در شورا :

با استناد به روایات و تکیه بر یافته های تجربی و عقلانی بشری می توان به صراحت بیان نمود که در امر مشورت چه در حوزه های فردی و حوزه های اجتماعی و چه در عرصه های حکومتی و مدیریتی آثار و فواید بسیار مترتب بوده و حکمت های فراوانی در آن نهفته است که اشاره می گردد:

 1 ـ انتخاب بهترین راه برنامه و تصمیم
2 ـ تضمین تداوم کار در سایه ی شورا.
3 ـ مشورت کردن ،مایه ی الفت و پیوند مردم با یکدیگر و بالا بردن ارزش و شخصیت آنان در جامعه است.
4 ـ ایمنی از خطا و پشیمانی هلاکت و سقوط
5 ـ بهره مندی از حمایت و پشتیبانی مردم
6 ـ مشاوره برای جلوگیری از انتقادهای بیجا
7 ـ برای جلوگیری از عمل زدگی مدیران و فرماندهان
8 ـ برای نیل به حیات طیبه و زندگی واقعی
9ـ برای ورزیدگی نیروی فکر و اندیشه
10ـ برای جلوگیری از استبداد فکری و دیکتاتوری                                                                                                    11ـ به منظور توسعه فرهنگ مشارکتی و تقویت احساس مسئولیت همگانی

12ـ جهت رهایی از تحیر و سرگردانی در تصمیم گیریها
13ـ کشف مجهولات و باز شدن دریچه های علم و معرفت آثار و فواید مشورت:

14ـ مشورت کردن ،موجب شکوفایی استعداد می گردد.

15ـ در مشورت،دوستان از دشمنان باز شناخته می شوند.

16ـ مشورت با مردم، نوعی احترام به افکار آنان است و این خود،محبت و علاقه را در پی خواهد داشت.

17ـ کسانی که کارهای مهم خود را با مشورت انجام می دهند. بهترین راه رسیدن به مقصود را پیدا می کنند،در نتیجه کمتر گرفتار لغزش و زیان می گردند.

18ـ کسی که در کارهای خود با دیگران مشورت می کند ،اگر به پیروزی و موفقیت دست یابد،کمتر مورد حسادت و دشمنی واقع می شود. زیرا دیگران پیروزی وی را از خودشان می دانند و اگر هم دچار شکست گردد زبان سرزنش مردم بر او بسته است.

 

مشارکت و  نقش زن در توسعه و اقتصاد روستا :

 در كشور ما با توجه به خصوصيات و بافت جوامع روستايي و عشايري بخش وسيعي از توليدات كشاورزي و فرآورده‌هاي دامي ‌برعهدهء زنان بوده و علاوه بر آن زن روستايي به عنوان زن خانه و ناظم امور اقتصاد خانواده در تصميمات و پذيرش ايده‌هاي نو كه منجر به بهبود وضعيت اقتصادي خانواده مي‌شود، تاثير و نفوذ داشته و سهيم است و به طور كلي دو سوم فعاليت‌هاي روزمره را به عهده دارد.در کشور ما، توسعه کشاورزی بدون حضور زنان روستایی معنی ندارد و اینان همواره پیشروان توسعه کشاورزی هستند و علاوه بر خانه‏داری، سخت‏ترین فعالیتهای تولیدی و کشاورزی را شبانه‏روزی انجام می‏دهند. حدود ۸۵ درصد فعالیتهای دامداری و صنایع لبنی در روستاها توسط زنان اجرا می‏شود و آنان در برخی تولیدات کشاورزی و باغی ۱۰۰ درصد حضور فعال دارند. برنامه‏ریزان و سیاستگذاران کشور باید به نقش این گمنامان صحنه‏های تولید بیشتر توجه کنند و به حقوق و سهم آنان رسیدگی شود تا در فرآیند توسعه روستایی و توسعه اقتصادی کشور حضوری فعالتر داشته باشند و مشارکت آنان تضمینی برای تحول در تولید بخش کشاورزی باشد. زنان روستايي به عنوان نيمي‌از نيروي انساني فعال بخش مهمي‌از توليد را تشكيل مي‌دهند. جايگاه و نقش زنان در توسعهء كشاورزي و روستايي بر هيچ كس پوشيده نيست. آنان در زمينهء كاشت، داشت و برداشت محصولات كشاورزي نقش عمده‌اي برعهده دارند و از زماني كه انسان آموخت براي زنده ماندن بايد غذا تهيه كند، زنان به فكر جمع‌آوري و نگهداري محصولات كشاورزي بودند.

اطلاعات و آمار فائو نشان مي‌دهد كه زنان روستايي حدود 40 درصد فعاليت‌هاي كشاورزي را به خود اختصاص مي‌دهند، در حقيقت زنان روستايي به عنوان نيروي كار جمعيت زيادي را در همهء كشورهاي در حال رشد و از جمله كشور ايران تشكيل مي‌دهند و اين جمعيت در برخي كشورها به بيش از 80 درصد نيروي فعال بخش كشاورزي مي‌رسد.

شیرواره و پول‏واره از قدیمی‏ترین تشکلهای همیاری و تعاون زنان روستایی است. این تعاونیها، مشارکت جمعی زنان در تولید را نشان می‏دهد. تعاونیهای تولیدی ابزار اصلی در فرآیند توسعه روستایی است. در تعاونیها، مشارکت گروهی در تولید ایجاد شده و خلاقیت و استعداد زنان روستایی بارور می‏شود. نمونه تعاونیهای تولیدی در کشورهای دیگر هم وجود دارد. «سیوا» در کره جنوبی و «تعاونی پس‏انداز» در بنگلادش و دیگر کشورها به صورت بسیار فعالی وجود دارد و تولیدات آنها به بازارهای بین‏المللی هم صادر می‏شود.

علاوه بر تعاونیهای تولیدی قدیم، قبل از انقلاب شرکت های سهامی زراعی به وجود آمد که حضور زنان در این شرکتها بسیار ناچیز بود و فقط مردان سهم داشتند. پس از انقلاب، جهادسازندگی و دیگر سازمان های مرتبط با روستاها، تعاونی های تولیدی و خدماتی تشکیل دادند که باعث شد حضور زنان روستایی بسیار چشمگیر شود. شرکت های تعاونی فرش دستباف به عنوان بازوی توانمند در حمایت اقتصادی از تولیدکنندگان و بافندگان فرش و گلیم تشکیل شد. تشکیل این تعاونیها در سال ۱۳۶۴ آغاز شد و اکنون ۵۰۰ تعاونی تولید فرش دستباف وجود دارد که اعضای آن بیشتر زنان روستایی هستند. همچنین در بعضی مناطق کشور ، زنان در شرکتهای تعاونی تولید ابریشم، زنبورداری و خدمات مشارکت فعال دارند و حدود ۹۰ درصد از فعالیت های تولیدی را با همکاری یکدیگر اجرا می‏کنند.

 

 ضرورت انتخاب شوراهای شهر و روستا و نقش آن ها در مدیریت شهری :

فلسفه وجودی شورا عبارت است از آگاهی یافتن از نظرات گوناگون برای رسیدن به بهترین رای و نظر و این عمل حکم واجب را دارد. خداوند متعال شورا و مشورت را از ویژگی های مومنان برمی شمارد و عمل به شورا و مشورت را برای مومنان عملی واجب می داند. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که توسط جمعی ازحقوقدانان و فقهای برجسته بر اساس شرع مقدس اسلام نوشته شده است، اصول و ارکان نظام جمهوری اسلامی ایران را ترسیم کرده و در فصل هفتم خود به شوراها پرداخته است.

شوراها به عنوان فراگیرترین و گسترده ترین زنجیره ی نهاد مدنی پاسخ به یک نیاز اجتماعی است که در گذشته به شیوه های سنتی و اکنون به شکل نوین در قالب بستری مناسب جهت مشارکت مردمی تجلی یافته است بر همین اساس در اصول ششم و هفتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران شوراها از ارکان مهم تصمیم گیری  و اداره ی امورکشور قلمداد شده که با اتکا به آرای عمومی از راه انتخابات یا از راه همه پرسی به نقش آفرینی در بخش های گوناگون تصمیم گیری ، نظارتی و مدیرتی پرداخته و می پردازند.شورا به عنوان یک نهاد مردمی با بهره گیری از آرای صاحب نظران و نخبگان فکری در عرصه های متنوع امتیازات و تأثیرات اجتماعی مثبتی مانند پرکردن خلاء مدیریتی ، انتقال تصدی دولت به مردم ، اجرای سیاست عدم تمرکز ،تسریع در جریان کارها و امور مردم ، رفع تبعیض ، نظارت اجتماعی ،آگاهی بخش عمومی ، ارتقای مشارکت ،نیرو سازی و رشد استعدادهای مردمی را بهمراه خواهد داشت ضمن آنکه در تعامل با سایر نهادها ،اتکا به قانون گرایی ،عرصه ی تجربه آموزی در مدیریت شهری ، حسن اعتماد و وفاق و همدلی بین اقشار مردم واجرای پروژه های فرهنگی و اجتماعی می تواند تأثیرگذار باشد.                                                                        
در اصل یکصدم قانون اساسی پیشبرد سریع برنامه های اجتماعی ، اقتصادی ،عمرانی،بهداشتی،فرهنگی،آموزشی و سایر امور رفاهی را منوط به همکاری مردم (مشارکت) با نظارت شورا دانسته است بدین منظور اعضای شورا به عنوان برگزیدگان مردم می بایست با هنرمندی از پتانسیل موجود انسانی بویژه متخصصان و کارشناسان و معتمدان محلی با در نظر گرفتن منافع تمامی آحاد جامعه شهروندی در جهت ایجاد محیطی ایمن و آرام بکوشند. مع الوصف انتخابات رکن اصلی مدنیت است.اصلی که بر اساس آن انسانها توافق می کنند که در رقابت معنی دار منافع طرفین را تعیین کنند.در نظام های مدرن اداره جامعه بر اساس یک توافق جمعی شکل می گیرد.تبعیت با رضایت جامعه انسانی از ساختار قدرت که بر اساس قرارداد اجتماعی شهروندان ملزم به رعایت قوانین مطروحه هستند.به نوعی که تمامی شهروندان خود را در تصمیم گیری و تصمیم سازی سهیم می دانند وتبعات آن را می پذیرند.با رشد شهرنشینی ومتراکم شدن نیازهای انسانی و به ویژه تقسیم کار در جامعه انسانی و تخصصی شدن امور  اندیشمندان جوامع انسانی بر ای تسهیل در امور شهرنشینی بر ان شدند که مشارکت اجتماعی را تعمیم دهند. زیرا احساس می شد که قوانین دستوری براحتی از سوی شهر وندان قابل اجرا نیست . و برای توسعه شهری لازم است که تمامی افراد جامعه در آن مشارکت جویند و بهتر ین روش انتخاب افراد بر اساس حق مساوی برای انتخاب شدن و انتخاب کردن می باشد.در تعبیردیگر با رشد و توسعه جامعه انسانی و رشد روز افزون نیازهای شهر نشینی وبروز مشکلات آن (تراکم. حاشیه نشینی، بیکاری، فقر، نوسازی، اشتغال و....) نیاز به تشکیل کانون اندیشه ورزانی بود که با هم اندیشی و مساعدت همگانی راه های برون رفت از معضلات اجتماعی را یافته و با برنامه ریزی دقیق آنرا هموار سازند. شوراهای شهر و روستا بستری بود که می توانست این گره را با تعامل گشوده ودر جهت بهسازی زندگی اجتماعی گام بر دارد. بنابراین شورا های اسلامی شهر و روستا جایگاه بسیار والایی می تواند داشته باشد و نقش مهمی را در کشور ایفا کند اما شرط اصلی آن توجه به توصیه های مقام معظم رهبری در سال " حماسه سیاسی و حماسه اقتصادی و اقدام حماسی در راستای تحقق اهداف و وظایف شوراست.

 

نقش شورای شهر در بهبود مدیریت شهری :

مدیریت شهری یکی از مسائل نوین علوم سیاسی و مدیریت در چهارچوب مفاهیمی نظیر تمرکززدایی و حكومت هاي محلی است. هر چند از زمان پیدایش دموکراسی های غربی بحث تمرکززدایی و محلی گرایی به نوعی مطرح بوده است اما در کشور ما مسئله تمركززدايي و مدیریت شهری مفهوم نوینی است که پس از پیروزی انقلاب و مطرح شدن شوراها در ذیل اصل هفتم قانون اساسی وارد گفتمان سیاسی و اجتماعی جامعه ایران شد. بنیانگذاران قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران با توجه به وسعت و پراکندگی جمهوری اسلامی ایران از همان ابتدا اصل شوراهای شهر و روستا را به مثابه یکی از اصول جمهوری اسلامی در ذیل فصل هفتم قانون اساسی آورده تا با مشارکت دادن مردم مؤمن و متدین در اداره امور مربوط به خودشان، زمینه رشد و شکوفایی شهرها را فراهم آورند اما متأسفانه در طول 34 سالی که از عمر با برکت جمهوری اسلامی میگذرد از ظرفیت های قانون اساسی و شوراهای شهر به خوبی استفاده نشده و تصور عمومی نقش شوراهای شهر را تا حد یک ناظر شهرداری پایین آورده است. تصور عمومی و باور غلطی که از مسئله مدیریت شهری در ایران وجود دارد آن را محدود به مدیریت شهرداری نموده است در حالی که مسئله مدیریت شهری مسئله ای فراتر از امور شهرداری و شامل کلیه مسائل مربوط به یک شهر اعم از گسترش کالبدی، توسعه فضای سبز، امکانات رفاهی و تفریحی و سایر موارد مربوط به یک شهر می شود؛ هرچند که عملکرد شوراهای شهری در چند سال گذشته بر این تصور غلط دامن زده است. به هر حال امروزه شهرها به عنوان مرکز تجمع خیل عظیمی از مردم و به عنوان عمده ترین مرکز بازیگران اقتصاد ملی، نیازمند برنامه ریزی دقیق و بهبود مدیریت شهری به منظور تثبیت رشد اقتصادی، ثبات سیاسی و افزایش مشارکت شهروندان و حل بیکاری، فقر زدایی و جلوگیری از تخریب محیط زیست در جهت افزایش رضایتمندی شهروندان است. یکی از مهمترین عناصر که می تواند نقش مهمی در بهبود مدیریت عملکرد شهری داشته باشد شورای شهر است. امروزه یک مدیر شهری باید بتواند نقاط قوت و ضعف شهر خود را شناخته و در صدد تقویت مزایای رقابتی آن بر آید؛ از این رهگذر است که شهر می تواند نقطه قابل اتکایی در شبکه اقتصادی کشوربیاید و تقش خود را در جهت توسعه ملی بهبود بخشد. بنابر این نتیجه میگریم که مدیریت شهری با مدیر و ناظر شهرداری تفاوت های بسیاری دارد و اولی مسئول ارتقاء قابلیت ها و توانمندی های شهر و شهرنشینان است در حالیکه دومی بیشتر مجری برنامه های مدیران شهری است و پاسخگویی و مسئولیت آن محدود به نحوه عملکرد است و نه نتایج و پیامدهای آن.

 با توجه به رشد بی رویه شهرها و شهرنشینی به خصوص در کشورهایی که از مقوله توسعه نامتوازن و عدم تقسیم منابع و امکانات رنج می برند و کشور به چند شهر محدود توسعه یافته و انبوه شهرهای توسعه نیافته تقسیم می شوند مبحث مدیریت شهری به منظور جلوگیری از تراکم انبوه مشکلات اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و افزایش میزان توسعه و پویایی اقتصادی و اجتماعی از مباحث اساسی است که عدم توجه به آن ممکن است موجبات نارضایتی های اجتماعي، اقتصادی و چه بسا سیاسی را فراهم آورد. در جامعه کنونی ما مدیران شهری باید بکوشند تا:

1 -  زیرساخت های اساسی برای عملکرد کارامد شهرها را با عنایت خاص به نقاط کناری و حاشیه شهرها فراهم آورند.

 2 - به منظور توسعه منابع انسانی، افزایش بهره وری و بهبود استانداردهای زندگی شهری خدمات لازم را فراهم نمایند.

3 -  در جهت زیبا سازی شهر، بر حاشیه و حاشیه نشینی شهردر ابعاد مختلف توجه ویژه داشته باشند

 5 -  عملکرد شوراهای شهرها و به خصوص در کلان شهرها محدود به نظارت بر شهرداری و انجام پروژه های عمرانی نباشد

6 -  شورا دارای یک برنامه استراتژیک وبا چشم انداز تعریف شده و با برنامه کاری اولویت دار به منظور دستیابی به توسعه پایدار بوده باشد

7 – در فراخور اهداف و وظایف شورا، به مسایل و مشکلات مردم توجه  شود.

 

نقش شوراهای اسلامی در عمران و آبادانی روستاها :

همه باید به این باور برسند كه مردم جایگاه بی‌بدیلی در تعیین سرنوشت دارند، این اندیشه در قرآن كریم، روایات و احادیث بویژه در اندیشه سیاسی امام خمینی(ره) مورد تأكید قرار گرفته است. این مردمند كه بیش از همه با ارزشمند و در ادوار مختلف تاریخی ماندند و با بد و خوب دولت و حكومت‌ها ساختند و به زندگی خود ادامه دادند و دولت‌ها و حكومت‌ها یكی پس از دیگری آمدند و رفتند اما مردم همچنان مشغول زندگی هستند، بی‌شك دولتی و حكومتی مستدام و باثبات خواهد بود كه به جایگاه مردم باور بیشتری داشته باشد و برای بهتر زیستن مردم گام بردارد.

اداره امور محلی از قبیل عمران، آبادانی، بهداشت و به طور كلی تأمین رفاه و آسایش اهالی شهرها و روستاها به عنوان زیستگاهی مطلوب برای مردم وظیفه‌ای است كه به عهده شهرداری‌ها و دهیاری‌ها نهاده شده است و بر اساس قانون، مردم در اداره امور، به طور مستقیم شركت و دخالت دارند و البته شهرداری‌ها و دهیاری‌ها دارای شخصیت حقوقی، استقلال مالی و اداری هستند و از خود دارای اموال، بودجه و درآمد، حقوق و تكالیف مخصوص و ممتاز از دولت هستند.

شوراهای اسلامی شهر و روستا نیز در قبال شهرداری‌ها و دهیاری‌ها عهده‌دار تصمیم‌گیری و سیاستگذاری‌های محلی هستند و دارای اختیارات وسیعی بوده كه باید بر عملكرد آنها نظارت داشته باشند.

 شوراهای اسلامی در عمران و آبادانی روستاها نقش مهمی دارد و ورود افراد کارآمد و بومی به این نهاد در صورت آشنایی آنان با قوانین و مقررات و وظایف شوراها می تواند این نقش را بیش از پیش بهبود بخشد. توسعه بخش کشاورزی از محورهای مهم برنامه ریزی های اقتصاد کشور به شمار می رود و عمران و آبادانی روستاها با هدف جلوگیری از مهاجرت های بی رویه روستانشینان به شهرها و فعالیت های روزافزون آنان در بخش کشاورزی و صنایع تبدیلی این بخش امری مهم و حائز اهمیت به شمار می رود.

در این راستا تسهيل زندگى مردم، برطرف كردن معضلات، سالم‌سازى محيط زيست، پرداختن به نيازهاى فورى‌تر در عين اهتمام به كارهاى زيربنايى و اولويت دادن به مناطق مستضعف ‌نشين از توصیه های اولیه مقام معظم رهبری به اعضاء شورای اسلامی است. از دیگر توصیه های مقام معظم رهبری به اعضاء شورای اسلامی می توان به رعايت دقيق قوانين و عدم تخطى از آن، آلوده نشدن به اسراف و هدر ندادن بيت‌المال و در يك كلمه رعايت تقوا و تدبير و پشتكار و بهره‌گيرى از دانش و تجربه اشاره کرد.

 

اهم وظایف شوراهای اسلامی روستا :

با توجه به اینکه آشنایی و آگاهی کامل اعضای شورا بااهداف و وظایف شورا در تحقق فعالیت ها و برنامه ها مؤثر است لذا اهم وظایف شوراهای اسلامی روستا را به شرح ذیل مورد تاکید قرار می دهیم:

الف ـ نظارت بر حسن اجرای تصمیم‌های شورای اسلامی روستا.

ب ـ بررسی و شناخت کمبودها، نیازها و نارسایی های موجود در روستا و تهیه طرحها و پیشنهادهای اصلاحی و عملی در این زمینه‌ها و ارائه آن به مقامات مسئول ذیربط.

ج ـ جلب مشارکت و خودیاری مردم و همکاری با مسئولین اجرایی وزارتخانه‌ها و سازمانهایی که در ارتباط با روستا فعالیت می‌کنند و ایجاد تسهیلات لازم جهت پیشبرد امور آنها.

د ـ تبیین و توجیه سیاستهای دولت و تشویق و ترغیب روستاییان جهت اجرای سیاستهای مذکور.

هـ نظارت و پیگیری اجرای طرح ها و پروژه‌های عمرانی اختصاص یافته به روستا.

و ـ همکاری با مسئولان ذیربط برای احداث، اداره، نگهداری و بهره‌برداری از تأسیسات عمومی، اقتصادی، اجتماعی و رفاهی مورد نیاز روستا در حدود امکانات.

ز ـ کمک ‌رسانی و امداد در مواقع بحرانی و اضطراری مانند جنگ و وقوع حوادث غیرمترقبه و نیر کمک به مستمندان و خانواده‌های بی‌سرپرست با استفاده از خودیاری های محلی.

ح ـ تلاش برای رفع اختلافات افراد و محلات و حکمیت میان آنها.

ط ـ ایجاد زمینه مناسب جهت اجرای مقررات بهداشتی و حفظ نظافت و تأمین بهداشت محیط.

ی ـ همکاری با نیروهای انتظامی جهت برقراری امنیت و نظم عمومی.

ک ـ ایجاد زمینه مناسب و جلب مشارکت عمومی در جهت اجرای فعالیتهای تولیدی وزارتخانه‌ها و سازمانهای دولتی.

ل ـ جلب مشارکت و همکاری عمومی در انجام امور فرهنگی و دینی.

م ـ انتخاب فردی ذیصلاح به سمت دهیار برای مدت چهار سال بر اساس آیین‌نامه مربوط و معرفی به بخشدار جهت صدور حکم .

 

نتيجه گيري ( در قالب ارائه پیشنهادات ) :

شوراهای اسلامی روستاها و دهیاران محترم بایستی درجهت رشد و توسعه روستایی اقدامات عملی و کاربردی را در تحقق موارد ذیل متجلی سازند:

1-  بسترسازی مشارکت اجتماعی و اعتماد متقابل مردم و شوراها و دهیاریها در راستای تحقق فعالیت ها:

 توسعه روستایی بیش از هر چیزی در گرو توسعه منابع انسانی از طریق مشارکت و اعتماد اجتماعی است. به عبارت دیگر توسعه منابع انسانی در توسعه مشارکت آحاد مردم از هر قشری عامل کلیدی و پیش شرط ضروری برای دستیابی به توسعه پایدار روستایی است[14] در دنیای امروز مشارکت مردمی یکی از راههای رسیدن به پیشرفت و توسعه است. رهیافتهای مشارکتی همه مردم محلی را برای داشتن نقش موثر در سرنوشتشان آماده می کند و آنها را قادر می سازد تا در فرایندهای توسعه و حفاظت مشارکت نمایند [15]. همکاری و تعاون در سطح مدیریت محلی منافع بسیاری دارد از جمله : افزایش ظرفیت تصمیم گیری محلی، حفظ هویت محلی، افزایش دسترسی به منابع بیرونی، صرفه جویی های تولید، بهره وری و سودمندی بیشتر، نگهداری منابع اقتصادی و گسترده تر شدن اثرات سیاسی از طریق قدرت دهی به افراد[16] .

2- جذب اعتبارات عمرانی: یکی از راههای توسعه هر روستایی ساخت مدارس، بیمارستانها، مجموعه های ورزشی، بانک ها و ........ می باشد. یکی از وظایف شوراها و دهیاریها که می تواند منجر به توسعه روستایی و بهبود زندگی مردم گردد جذب اعتبارات عمرانی می باشد.

3-  هماهنگی و تعامل لازم در جهت  توجه ویژه به وضعیت بهداشتی و درمانی مردم روستایی: با توجه به اهمیت و جایگاه بهداشت در زندگی امروزه و خطراتی که روستاییان را بواسطه سبک زندگی خاص آنان تهدید می کند، ارائه آموزش های لازم بهداشتی و تاسیس مراکز درمانی مناسب از جمله خواسته های مردم روستاست که توسط شوراها و دهیاریها قابل پیگیری می باشد. علاوه بر آن دفن زباله و نیز مسائلی از قبیل ساماندهی گورستان و احداث غسالخانه بهداشتی از ضروریات توسعه روستایی می باشد.

4-  استفاده از ظرفیت ها و پتانسیل های موجود در روستاها: در این زمینه بخصوص می توان به وجود امام زاده ها و مناطق طبیعی و جاذبه های خاصی که وجود دارد اشاره کرد. موارد فوق لزوم سرمایه گذاری ویژه ای را در ابعاد مختلف آن می طلبد. چرا که برخی روستاها بدلیل شرایط خاصی که دارند بیش از دیگر روستاها مستعد رشد و توسعه می باشند.

5-  تهیه و اجرای طرح هادی روستایی: بخصوص تعریض معابر، جدول کشی حاشیه خیابان، دفع سیلاب و جمع آوری آبهای سطحی و احداث پل جهت عبور و مرور ، روشنایی معابر ، تجهیز روستا به ساختمان و وسایل آتش نشانی و ...... از جمله وظایف اصلی شوراها و دهیاری ها در روستاها محسوب می شود که از عوامل زمینه ساز توسعه روستاهاست.

6-  توسعه گردشگری روستایی: صنعت گردشگری به عنوان گسترده ترین و متنوع ترین صنعت در دنیا محسوب می شود. که می تواند منبع اصلی اشتغال و درامد و توسعه روستایی باشد. ایجاد مهمان خانه، استراحتگاه و تفریگاه های لازم در مناطق روستایی به توسعه گردشگری کمک شایانی می نماید. ورود گردشگران به مناطق روستایی علاوه بر ایجاد درامد برای مردم ساکن در منطقه موجب ایجاد فرصت های شغلی و بهبود سطح زندگی مردم می گردد[17]

7-  توجه ویژه به مسکن روستایی: با توجه به اینکه مسکن نامناسب مستعد آسیب های مالی و جانی و حتی اخلاقی می باشد، لذا توجه ویژه به مساله ساخت و سازدر مناطق روستایی به امر توسعه کمک می نماید. در این راستا پیگیری وام مسکن روستایی می تواند موجب تسریع در ساخت مسکن روستایی گردد.

8- توانمند سازی زنان و توجه ویژه به نیازها و استعداد آن ها: توانمندسازی زنان روستایی مهمترین عامل توسعه به شمار می آیند. در این بین زنان نیمی از منابع انسانی هر جامعه ای را تشکیل می دهند. بنابراین برنامه ریزی اصولی برای آنها باید از بنیادهای مهم هر جامعه ای باشد. بویژه اینکه در نظر گرفتن این جمعیت چه به عنوان تولید کننده، چه به عنوان خدمت رسان و چه به عنوان مصرف کننده، در تعادل و توازن توسعه نقشی اساسی دارد.  زنان باید امکان پرورش و رشد خلاقیت های خود را داشته باشند. چرا که هرچه زنان توانمندتر باشند نقش مهمتری در فرایند توسعه روستایی خواهند داشت. لذا توجه به بحث آموزش از جمله مباحث مهم در ارتباط با زنان محسوب می شود. به طور کلی توانمندسازی زنان شامل سه شاخص اصلی از نظر اقتصادی تولیدی، از نظر سیاسی مشارکت کننده و از نظر اجتماعی فعال می باشد. [18]

9 ترویج و توسعه فرهنگ اسلامی: جوامع گوناگون انسانی دارای فرهنگ‌های متفاوتی هستند و فرهنگ شخصی هر فرد می‌تواند متمایز از دیگران باشد. در زمان حاضر، فرهنگ نقش تعیین‌کننده‌ای در زندگی همگان دارد و لازم است که برای حفظ دستاوردهای فرهنگی و به ویژه میراث تاریخی و نیازهای فرهنگی شهروندان تلاش شود. اگرچه مسئولیت امور فرهنگی عموماً بر عهده‌ی دولت‌هاست؛ اما تنوع و پیچیدگی فرهنگ و تفاوت‌های ظریف اقلیمی، زبانی، مذهبی و قومی موجب ایجاد خرده‌فرهنگ‌های متعدد در کنار فرهنگ عمومی هر جامعه می‌شود. از همین رو ضروری است که علاوه بر دولت‌ها تمامی نهادها و سازمان‌هایی که هم در عرصه‌ی امور عمومی جامعه فعالیت می‌کنند، فرهنگ و مدیریت فرهنگی را مدنظر قرار دهند. ازجمله نهادهای مهم در این عرصه، مدیریت‌های محلی هستند که در کشور ما در سطح شهرها با عنوان شهرداری و شورای شهر، و در سطح روستا با عنوان دهیاری و شورای روستا شناخته می‌شوند. شورا نهاد سیاست‌گذار شهر است و وظیفه دارد سیاست‌ها و برنامه‌های مربوط به اداره‌ی شهر را تدوین کند و آن‌ها را برای اجرا در اختیار شهرداری قرار دهد. پسدر مقابل دسیسه ها  و تهاجم فرهنگی دشمنان ،داشتن برنامه عملیاتی ترویج و توسعه  فرهنگ و معارف اسلامی ، برنامه ریزی منطقی و اصولی در جهت ارتقاء آگاهی ها و ایجاد باور در اعتقادات، آگاه سازی جامعه هدف از اهداف دشمن در اولویت کاری شوراها و دهیاران محترم باشد موارد ذیل می تواند ازمصادیق محورهاباشد:

1 - بررسی و شناخت کمبودها، نیازها و نارسایی‌های فرهنگی؛

2 - تهیه‌ی طرح‌ها و پیشنهادهای اصلاحی و ارائه‌ی راه‌حل‌های کاربردی در حوزه‌ی فرهنگی؛

3 - امکان‌سنجی مشارکت مردم در انجام خدمات فرهنگی؛

4 - اقدام در خصوص تشکیل سازمان‌های مردم‌نهاد NGO؛

5 - ارتقاء شاخص‌های فرهنگی در روستا

 

منابع و مآخذ :

1- حاتمي، مجتبي، ( 1391 ). بررسي شهرهاي الكترونيك، همايش جغرافيدانان جهان اسلام.

2-   ایمانی جاجرمی، حسین،پوررجب میاندواب، پیمان(1388). سنجش و تحلیل ویژگیهای کارافرینی دهیاران با تاکید بر عوامل زمینه ای موثر بر آن.

3-   هاشمی و همکاران، (1390). تبیین نقش دهیاریها و شوراهای اسلامی در توسعه کارآفرینی روستایی. فصلنامه پژوهش های روستایی، شماره 1 صص 93-114.

4-   رضوانی، محمدرضا، (1383). مقدمه ای بر برنامه ریزی توسعه روستایی در ایران، تهران: نشر قومس.

5-   رضوانی، محمدرضا، احمدی، علی، (1388). شوراهای اسلامی روستایی، مشارکت مردمی و توسعه روستایی. فصلنامه پژوهش جغرافیای انسانی، شماره 4 صص 35-50.

6-   ازکیا، مصطفی، حسنی راد، کریم، (1388). نقش اعتماد اجتماعی در مشارکت مردم در طرح های توسعه روستایی، پژوهش نامه علوم اجتماعی، سال 3 شماره 1 صص 7-27.

7-   جعفری نژاد، مسعود و همکاران، (1389). بررسی جایگاه دهیاریها به عنوان نهادهای میانجیگری بین دولت و مردم، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین المللی، شماره 5 صص 85-114.

8-   احمدی پور زهرا، و همکاران، (1388). ارزیابی نقش شورای اسلامی در توسعه روستایی، فصلنامه برنامه ریزی و آمایش فضا، شماره 3 صص1-20.

9-   رضوانی، محمدرضا ، احمدی، علی،(1388). بررسی عملکرد شوراهای اسلامی در توسعه روستایی. دوفصلنامه مدیریت شهری، شماره 24 صص27-36.

10-  سیدعلی پور، سی خلیل و همکاران، (1389). مدیریت گردشگری روستایی و نقش آن در توسعه روستایی. پایان نامه دکتری علوم و تحقیقات.

11-  کولایی، الهه، طاهری، ابراهیم، (1389). تاثیر توانمندسازی زنان بر توسعه روستایی در ایران. فصلنامه زن و حقوق توسعه شماره 5 صص 50-65.

 



[1] - اصول100 الی  106

[2] - «و كان صلي الله عليه و سلم كثير المشاورة لهم.» ص 82

[3]  - ر.ك: فتح الباري، ج 13، ص 420، تفسير الكشاف، ج 1، 432؛ سنن بيهقي، ج 7، ص 45، ج 9، ص 218؛ الخصائص الكبري، ج 2، ص 230؛ الدرّ المنثور في التفسير بالمأثور، ج 2، ص 90؛ نيل الاوطار من احاديث سيد الاخبار، ج 7، ص 225؛ الوفاء باحوال المصطفي، ج 2، ص 467؛ سنن الترمذي، ج 4، ص 186.

[4]  - ر.ك: الفصول المختارة من العيون و المحاسن، صص 12 - 14؛ بحارالانوار، ج 10، صص 414 - 416؛ سيد قطب، في ظلال القرآن، ج 1، ص 501؛ الجامع لاحكام القرآن،ج 4، ص 250.

[5]  - اهل حديث و مفسران و مورخان در بيان علت مشورت آن حضرت مطالبي را آورده اند كه گوياي اين است كه يكي از اهداف آن حضرت در مشورت كردن با امت همين بوده است.ر.ک: تفسير الطبري، ج 4، ص 101؛   و التفسير الكبير، ج 9، ص 66؛ و  روح المعاني في تفسير القرآن العظيم و السبع المثاني، ج 4، ص 106؛  و  التبيان في تفسير القرآن، ج 3، ص 32؛ مجمع البيان في تفسير القرآن، ج 1، ص 527؛ سفينة البحار، ج1، ص 781.

[6]  - ر.ك: سيرة ابن هشام، ج 3، ص 70؛ تفسير الطبري، ج 4، ص 100؛ تفسير ابن كثير، ج 2، ص 142؛ التفسير الكبير، ج 9، ص 66؛ التبيان في تفسير القرآن، ج 3، ص 32؛ مجمع البيان في تفسير القرآن، ج 1، ص 527؛ تفسير روح المعاني، ج 4، صص 106 - 107؛ تفسير البيضاوي، ج 1، ص 187؛ تفسير الصافي، ج 1، ص 310؛ الجامع لاحكام القرآن،ج 4، ص 250، ج 16، ص 37.

[7] -«مراعاة لهم و احتراماً» تفسير محيي الدين بن عربي، ج 1، ص 213

[8] - نهج البلاغه، حكمت 161؛ ربيع الابرار، ج 4، ص 49؛ وسائل الشيعة، ج 8، ص 425؛ بحارالانوار، ج 75، ص 104

[9] - شورا/38

[10]  - آل عمران/159

[11] - بقره /233

[12] -  پيامبر اكرم /نهج الفصاحه

[13] - همان

[14]  - ازکیا و حسنی راد، 1388: 9

[15]  - رضوانی و احمدی، 1388: 30

[16] - همان 31

[17] - سید علی پور و همکاران، 1389: 2

[18] - کولایی و طاهری ،1389

  • نویسنده : یزد فردا
  • منبع خبر : خبرگزاری فردا