ميثم كوچك زاده كارشناس ارشد اقتصاد و مدرس دانشگاه

یزدفردا "ميثم كوچك زاده"كارشناس ارشد اقتصاد و مدرس دانشگاه"مقدمه"در ادبيات توسعه؛ شأن و منزلت انسان جايگاه ويژ ه اي دارد به طوري كه هدف اصلي توسعه حركت در جهت ارتقاء كميت و كيفيت زندگي در ابعاد جسمي و فكري و كرامت انسان است. فارغ از تعاريفي كه تاكنون براي مفهوم توسعه و توسعه يافتگي ارايه شده است، نقطه مشترك و حائز اهميت آن ها اين است كه توسعه مفهومي چند بعدي است كه در صورت تحقق و بهبود در تمامي  اين ابعاد، توسعه يافتگي محقق مي شود. بررسي سير تكاملي مفهوم توسعه نشان مي دهد كه در ابتدا رسيدن به رشد اقتصادي بالا از شاخص هاي اصلي بيانگر توسعه يافتگي يك كشور بود ولي به تجربه ديده شد كه صرف ايجاد رشد بالاي اقتصادي نمي تواند بيانگر و ضامن بقاي توسعه باشد. از اينرو مي توان گفت توسعه زماني محقق خواهد شد كه مجموعه قابل توجهي از شاخص های اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي نظير توزيع عادلانه درآمد، بهداشت، آموزش، بيكاري و فقر بهبود يابد.

براي اندازه گيري وضعيت توسعه يافتگي و مقايسه بين مناطق و كشورهاي مختلف مدل ها و شاخص هاي تركيبي متعددي توسط دانشمندان اين حوزه ارايه شده است كه هريك داراي نقاط قوت و ضعف خاص خود مي باشد. يكي از شاخص هاي مهم تركيبي كه به اندازه گيري توسعه انساني در جوامع مي پردازد و به نوعي برآيند و اثر بسياري از متغيرهاي توسعه اي را در خود دارد، شاخص توسعه انساني (Human Development Index)  است.

شاخص تركيبي توسعه انساني (HDI) اولين بار در سال 1990 توسط برنامه توسعه سازمان ملل متحد براي رتبه بندي كشورها از لحاظ توسعه منابع انساني مورد استفاده قرار گرفته است. اين مدل كه يكي از جديدترين الگوهاي رسمي پذيرفته شده در سطح جهاني به شمار مي‌رود، قابليت كاربرد و گسترش در سطح كلان (بين كشورها) و جزيي تر (بين مناطق و استان ها) را دارا است. به طوري كه مي‌توان با استفاده از اين الگو و با به كارگيري شاخص‌هاي مختلف، شاخصي مركب براي تعيين جايگاه كشورها و يا مناطق مختلف به دست آورد.

ارتقاء شاخص توسعه انساني در دنياي معاصر به ظرفيت كسب علم و دانش، دسترسي به امكانات مادي زندگي و برخورداري از عمر طولاني و توأم با سلامتي بستگي دارد. بهبود شاخص‌هاي توسعه انساني بهترين ساز و کار توانمندسازي انسان‌ها براي دستيابي به هدف ارتقاء سطح زندگي آنها است که از طريق بهره گيري از توانمندي‌هاي انساني حاصل مي‌گردد.

اجزاء تشكيل دهنده شاخص توسعه انساني عبارتند از: شاخص آموزش، اميد به زندگي و توليد ناخالص داخلي. زيرا ارتقاء سطح کيفيت زندگي افراد يک جامعه در گرو تحول اساسي در متغيرهاي اقتصادي، آموزشي و بهداشتي مي‌باشد.

 

شاخص آموزش

ابتدايي ترين و البته اساسي ترين شاخص‌هايي كه در حوزه آموزش مورد توجه قرار مي‌گيرد؛ نرخ پوشش تحصيلي بر حسب جنسيت، نرخ باسوادي شاغلان و نسبت شاغلان با مدارك عالي به كل شاغلان مي‌باشد كه با توجه به آخرین اطلاعات موجود (نتايج سرشماري نفوس و مسكن سال 1390)، در جدول شماره 1 شاخص های حوزه آموزش استان محاسبه شده است.

 

جدول شماره 1: شاخص های حوزه آموزش در استان يزد در سال  1390

پوشش واقعي تحصيلي

جمعيت 6 ساله

و بيشتر

جمعيت باسواد 6 ساله

و بيشتر

نرخ

باسوادي

كل

شاغلان

كل شاغلين

باسواد

نرخ با سوادي

كل شاغلان

شاغلين داراي مدارك عالي

سهم شاغلين با مدارك عالي

 
 

92.3%

954093

837545

87.8%

322414

293701

91%

78054

24.2%

 

مأخذ: سرشماري نفوس و مسكن سال هاي 85 و 90

 

شاخص توليد ناخالص داخلي

بررسی آخرین اطلاعات منتشره توسط مرکز آمار ایران نشان می دهد توليد ناخالص داخلي استان يزد در سال 1390 معادل 108536 ميليارد ريال بوده است همچنین سهم اقتصاد استان از كشور در سال 90 معادل 7/1 درصد با احتساب نفت و گاز (جایگاه 16 در کشور) و 2/2 درصد بدون احتساب نفت و گاز (رتبه 13 در کشور) بوده است.

بررسی سرانه محصول ناخالص داخلي استان نیز نشان مي‌دهد این شاخص در استان يزد 101 میلیون ريال بوده که رتبه استان در این شاخص 6 (با نفت و گاز) و 3 (بدون درنظر گرفتن نفت و گاز) بوده که بعد از استان های بوشهر و تهران قرار دارد.

 

نحوه محاسبه شاخص توسعه انساني و دسته بندی نتایج

سازمان ملل متحد به منظور طبقه بندی کشورها برحسب میزان توسعه انسانی، کشورها را در چهار سطح توسعه انسانی خیلی بالا، بالا، متوسط و پایین دسته بندی می کند. از آنجاییکه شرایط کشورها در طول زمان تغییر می کند، لذا دامنه تعیین این طبقه بندی به صورت نسبی بدلایل فنی بروز می گردد. آخرین تغییرات و اصلاحات صورت گرفته برای این دامنه مربوط به سال 2011 است که نسبت به سال 2005 با تغییراتی همراه بوده است. براین اساس و طبق گزارش توسعه انسانی سال 2011، شاخص کمتر از 0.522 مربوط به مناطق با توسعه انسانی پایین، بین 0.522 و 0.698 مربوط به مناطق با توسعه انسانی متوسط، بین 0.698 و 0.793 مربوط به مناطق با توسعه انسانی بالا و بالاتر از 0.793 نشان دهنده توسعه انسانی خیلی بالا است (طیفوری و اکبری، 1392).

 

وضعيت شاخص توسعه انساني در استان يزد

محاسبات صورت گرفته براساس آخرین نتایج سرشماری نفوس و مسکن و اطلاعات حساب های منطقه ای (سال 1390) نشان می دهد شاخص تعدیل شده امید به زندگی در استان یزد 0.809 (در جایگاه 9 کشور)، شاخص تعدیل شده آموزش 0.853 (در جایگاه 5 کشور) و شاخص تعدیل شده تولید ناخالص داخلی سرانه 0.652 (در جایگاه 3 کشور) بوده و لذا شاخص توسعه انسانی در استان یزد در سال 90 برابر با 0.766 (جایگاه 3 کشور) می باشد. بعبارت دیگر استان یزد بعد از استان های تهران (با شاخص 0.812)، سمنان (0.779) و بوشهر (0.778) قرار گرفته و استان اصفهان در جایگاه 5 کشور (با شاخص 0.763) می باشد.

همچنین براساس تقسیم بندی سازمان ملل، بجز استان تهران که در رده استان های با توسعه انسانی خیلی بالا قرار دارد، استان های سمنان، بوشهر، یزد و اصفهان در گروه استان های با توسعه انسانی بالا جای می گیرند که این موضوع حاكي از وضعيت مناسب بهداشتي، آموزشي و اقتصادی در استان هاي فوق مي باشد.

 

جدول شماره 2: اجزاء شاخص توسعه استاني یزد در سال 1390

شاخص اميد به زندگي

رتبه در کشور

شاخص آموزش

رتبه در کشور

شاخص توليد

رتبه در کشور

شاخص توسعه انساني

رتبه در کشور

0.809

9

0.853

5

0.652

3

0.766

4

ماخذ: محاسبات تحقيق و طیفوری و اکبری، 1392

 

منابع:

-          نتايج سرشماري نفوس و مسكن، 1390، مركز آمار ايران

-          نتايج طرح حساب هاي منطقه اي،‌ 1390 ، مركز آمار ايران

-          جايگاه توسعه‌يافتگي ايران و استان‌هاي كشور از منظر شاخص توسعه انساني، پور عالي،‌ فاطمه، هفته نامه خبري تحليلي برنامه، شماره 437، آبان 1390، معاونت برنامه ريزي و نظارت راهبردي رئيس جمهور

-          بررسي شاخص ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ اﻳﺮان در سال 1390 (ﺑﺎ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﺳﺘﺎن ﮔيلان)، ﻃﻴﻔﻮري،‌ وحيد و اﻛﺒﺮي، صادق، ﻫﻤﺎﻳﺶ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎي ﺳﺮﺷﻤﺎري ﻧﻔﻮس و ﻣﺴكن 1390 ، آذر ﻣﺎه 1392، تهران

  • نویسنده : یزد فردا
  • منبع خبر : خبرگزاری فردا