شهردار جدید یزد جناب آقای جمالی‌نژاد برای به صدا در آوردن زنگ اول مهر با دوچرخه شخصی خود مسیر شهرداری تا دبیرستان شاهد در خیابان شهید پاکنژاد را طی کردند، مسأله‌ای که به شدت قابل تقدیر است و انتظار می‌رود که سایر مسؤولین هم در چنین‌ حرکت‌هایی شهردار را همراهی کنند. اما چنین حرکت‌هایی بدون فراهم کردن امکانات لازم استفاده از دوچرخه را تبدیل به فرهنگ غالب در جامعه نخواهد کرد و در حد چند عکس باقی خواهد ماند.

 محسن کدخداپور - کارشناس اقتصادی اداره کل امور اقتصادی و دارایی استان یزد

در حوزه اقتصاد حمل و نقل مسأله‌‌ای وجود دارد تحت عنوان یک مایل آخر، بر اساس تحقیقاتی که صورت گرفته یک مایل آخر سفر شهری (معادل ۱.۶ کیلومتر) که از ایستگاه‌های حمل و نقل عمومی به محل زندگی افراد را شامل می‌شود معمولاً گرانترین و زمان‌برترین بخش سفر است. در دنیا راه‌حل‌های متنوعی برای این بخش از سفر تدارک دیده شده است. دوچرخه‌های اجاره‌ای شهری یکی از این راه‌حل‌هاست که از سال‌ها قبل درسراسر دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد. شهرداری‌ها اغلب سعی می‌کنند مراکزی برای اجاره دوچرخه در نزدیکی مراکز اصلی حمل و نقل شهری راه‌اندازی کنند. شهرداری‌ یزد هم از سال ۱۳۹۴ این حرکت را شروع کرد. اولین ایستگاه دوچرخه سواری مقابل شهرداری راه‌اندازی شد ولی ظاهراً به دلیل تنگناهای مالی این ایستگاه‌ها چندان گسترش پیدا نکرد. از سال ۱۳۹۵ و با پشتیبانی مالی گروه صنعتی ایساتیس تعداد ایستگاه‌های دوچرخه‌سواری شهر یزد گسترش قابل توجهی داشت ولی چندین مسأله عمده سبب گردیده که این ایستگاه‌ها بیشتر حالت نمایشی داشته باشد و فقط محلی برای نمایش تبلیغات اسپانسر این ایستگاه‌ها باشد.

مشکل اولیه این ایستگاه‌ها دریافت چک ضمانت از دوچرخه‌سواران است، درخواست غیرمعقولی که گروه وسیعی از مخاطبان این ایستگاه‌ها که بیشتر اقشار جوان و دانشجو هستند را از گردونه خارج می‌کند. ایراد دوم ایستگاه‌ها ساعت محدود فعالیت ایستگاه‌ها و الزام بازگرداندن دوچرخه‌ها به ایستگاه مبدأ است. این دو ایراد عمده سبب می‌شود که استفاده از دوچرخه‌ها حالت نمایشی و تفریحی پیدا کند و افراد برای انجام امور زندگی خود و به عنوان یک وسیله حمل و نقل عمومی نتوانند روی آن حساب باز کنند. فرض کنید یک نفر کارمند یا دانشجو بخواهد از این ایستگاه‌ها استفاده کند، برای اینکار باید یک چک ضمانت تهیه کند، پیاده یا با اتوبوس خود را به ایستگاه‌های دوچرخه برساند، دوچرخه را کرایه کند به سرکار خود برود و تا قبل از ساعت ۹ شب دوچرخه را به ایستگاه تحویل دهد و کارت ملی و چک خود را پس بگیرد. این ایرادات سبب گردیده که ایستگاه‌های دوچرخه شهر یزد بیشتر تبدیل به یک فضای بلااستفاده شوند و هیچ شهروندی حساب جدی‌ای روی آن باز نکند. اما در مورد این مسائل راه‌حل‌های کاملاً کاربردی وجود دارد که سال‌هاست در حال پیاده‌سازی است. این راه‌حل‌ها توانسته دوچرخه را به بخشی از حمل و نقل عمومی تبدیل کند و عملاً دوچرخه را وارد زندگی آحاد جامعه بنماید.

 

شکل 1) ایستگاه سنتی اشتراک دوچرخه در شهر لیل فرانسه

سیستم‌های اشتراک دوچرخه که از سال ۱۹۶۵ در اروپا راه‌اندازی شده است. گوشی‌های هوشمند این سیستم‌های اشتراک را  به شدت متحول کرده‌ است. سیستم‌های سنتی معمولاً ایستگاه‌های داشتند که افراد می‌توانستند به طور خودکار از این ایستگاه‌ها دوچرخه اجاره کنند. اما از ابتدای سال ۲۰۱۷ دو شرکت چینی با نام‌های موبایک و اوفو اقدام به راه‌اندازی سیستم‌های اشتراک دوچرخه هوشمند نمودند. در این سیستم ایستگاه‌ها به طور کامل حذف می‌شود و با استفاده از جی‌پی‌اسی که بر روی دوچرخه نصب شده است افراد می‌توانند دوچرخه‌هایی را که در اطراف خود هستند مشاهده کنند و با استفاده از همین اپلیکیشن اقدام به اجاره دوچرخه و پرداخت هزینه آن کنند. زمانی هم که افراد به مقصد می‌رسند دوچرخه را در همان محل می‌گذارند و سفرشان خاتمه پیدا می‌کند. هزینه‌‌ی اجاره دوچرخه در این سیستم‌ها به دلیل رقابت بین شرکت‌ها کاملاً مقرون به صرفه است.  این سیستم به شدت مورد استقبال قرار گرفته است به نحوی که ارزش سهام هر دو شرکت با افزایش خیره‌کننده‌ای رو برو بود. موبایک در ژوئن ۲۰۱۷ با افزایش ۶۰۰ میلیون دلاری مجموع ارزش سهامش به یک میلیارد دلار رسید. اوفو نیز با افزایش ۴۵۰ میلیون دلاری، ارزش سهامش به یک میلیارد دلار رسید.

 

شکل 2) دوچرخه‌ی اشتراکی هوشمند

اما سؤالی که به ذهن می‌رسد نحوه نظارت بر دوچرخه‌هاست. برای این امر هر دو شرکت سعی کرده‌اند که از کاربران خود استفاده کنند و با دادن امتیازات آن‌ها را ترغیب کنند که تخلفات سایرین را گزارش کنند. مکانیزم کلی طراحی شده به این نحو است که شما حساب کاربری خود را برای استفاده از دوچرخه‌ها شارژ می‌کنید به ازای گزارش تخلفاتی که انجام می‌دهید به شما اعتبار اضافی تخصیص داده می‌شود. از طرف دیگر اگر از طرف سایرین تخلف شما گزارش شود از اعتبار حساب کاربری شما کم می‌شود. به عنوان مثال اگر کاربری گزارش کند که شما دوچرخه را در محل‌های غیرقانونی مانند پارکینگ‌های شخصی یا پارکینگ‌های زیرزمینی پارک کرده‌اید ۲۰ یوآن از اعتبار شما کاسته می‌شود. اگر توسط پلیس برای رانندگی نامناسب متوقف شوید ۵۰ یوآن از اعتبار شما کاسته می‌شود. اگر فراموش کنید که قفل دوچرخه را ببندید و کسی گزارش کند ۱۰۰ یوآن جریمه می‌شوید. نصب قفل شخصی بر روی دوچرخه و حرکت دادن غیرقانونی دوچرخه از جای خود موجب می‌شود که حساب شما صفر شود. با این سیستم غیرمتمرکز نظارتی این دو شرکت به خوبی توانسته‌اند از دارایی‌های خود محافظت کنند و ارزش سهام خود را افزایش دهند.

 

شکل 3) اپلیکیشن موبایلی که محل دوچرخه‌ها را در اطراف شما نشان می‌دهد

در مجموع به نظر می‌رسد با توجه به انگیزه و اهتمام جدی شهردار، مجموعه‌ تحت امر ایشان باید از این تجربیات موجود در جهان استفاده کنند تا بتوانند زمینه‌ای ایجاد کنند که دوچرخه از حالت نمایشی خارج شوند و تبدیل به بخشی از شبکه حمل و نقل شهری شوند. راه حل‌هایی که به خودی خود می‌تواند زمینه‌ای برای اشتغال و ارزش‌آفرینی باشد. 

  • نویسنده : یزد فردا
  • منبع خبر : خبرگزاری فردا