بانی این روستا آخوند ملا اسماعیل عقدایی [بانی مسجد ملااسماعیل یزد] است که حدود 220 سال قبل در نجف اشرف، محلّ حفر مادر چاه قنات آبادی رادر خواب  مشاهده می کند لذا به نجف آباد مشهور می شود ، ولی به دلیل انتساب به آخوند ملااسماعیل، هم اینک به طوراختصار مزرعه آخوند گفته می شود.
در وقفنامه ی نصرآباد [تالیف1233 ق] چنین آمده است: «... وقف بر مصنعه ی عرض راه بلده فیما بین مزرعه جدیده الاستنباط شوراب و مزرعه جدید الاستنباط نجف آباد از مزرعتین قریه نصرآباد ...» این روستا که بعد از شواز تاریخی ترین آبادی دهستان نصرآباد محسوب می شود در فاصله ی27 کیلومتری غرب شهر تفت با ارتفاع متوسط 2107متر از سطح دریا، به طول جغرافیایی 53 درجه و 55 دقیقه و عرض جغرافیایی 31 درجه و 44 دقیقه قرار گرفته است.کوه سیاه (2604 متر) در شمال و زردکوه (2391 متر) در شمال غربی آبادی می باشد.
درختانی چون: بادام کوهی، زرشک و گیاهانی مانند: آویشن، انغوزه، گون، نعناع وحشی و خاکشیر مهم ترین پوشش گیاهی منطقه است. محصولات عمدۀ آبادی گندم، جو، سنجد، زردآلو، گردو، توت، بادام و انار می باشد.
اهالی مزرعه آخوند پیرو مذهب شیعه دوازده امامی بوده و اغلب از سلسلۀ سادات هستد که بیش از 70% باسواد بوده و به گویش یزدی سخن می گویند.
این روستای تاریخی عالم پرور بوده و تنها از خاندان آیت اللهی، که از نوادگان آخوند ملا اسماعیل عقدائی و آیت الله شیخ محمد هادی نصرآبادی هستند ،  بزرگان زیادی برخاسته اند.آیت الله سید محمد آیت اللهی، آیت الله سید یحیی  آیت اللهی، سید اسدالله آیت اللهی، دکتر عبدالمجید آیت اللهی، سرهنگ خلبان سید محمد آیت اللهی، سید علی آیت اللهی (حاجی آقاعلی) و ... نمونه ای از مشاهیر این روستا هستند. شهیدان گرانقدر «حجت الاسلام سید مرتضی آیت اللهی، سید علی آیت اللهی، علیرضـا خانی، سید علی اصغر میراسماعیلی، سید محمــدرضـا میراسمـاعیلی و سید احمد     میرزا بابایی» ستاره های درخشانی هستند که ریشه در این آبادی دارند.
مسجد جامع، آب انبار دو چشمه، مجموعۀ خشتی قاری آباد، از آثار تاریخی و دیدنی مزرعه آخوند می باشد. ضمن اینکه بافت مرکزی و قدیمی روستا نیز از ارزش بالایی برخوردار است، زیرا هنوز نشانه هایی از طرح اجرا شده توسط    آخوند ملااسماعیل در آن دیده می شود. در رابطه با طرّاحی و معماری مزرعه ی آخوند باید گفت اگر چه در طول دویست سال گذشته تغییرات فراوانی در شکل ظاهری و ساختمان های روستا صورت گرفته است امّا، با توجّه به بافت قدیمی  و روایت عبدالحسین آیتی درکتاب آتشکده یزدان چنین برداشت می شود:
دو خیابان اصلی روستا به شکل علامت جمع (+) همدیگر را قطع کرده و در محلّ تقاطع دو خیابان، میدان کوچکی بوده است که در وسط آن حوض بزرگی قرار داشت. این حوض در سال 1375(ش) جهت تعریض و آسفالت جاده، تخریب شد. دو طرف خیابان مرکزی در حاشیۀ جوب آب، درختان سپیدار با   فاصله ی منظّم و بین سپیدارها گل سرخ محمدی کاشته بوده اند که منظرۀ بسیار زیبایی داشته است. علاوه بر این کوچه های فرعی که به خیابان اصلی منتهی می شده است دقیقاً روبه روی هم طراحی شده بوده که خوشبختانه بعضی از این کوچه ها هنوز هم وجود دارد.
عبدالحسین آیتی دربارۀ ملااسماعیل چنین می نویسد: «آیت الله نامبرده فرزند عبدالملک یا حاجی ملک عقدائی بوده و تولّدش در سال 1188 هجری (ق) در قصبۀ عقدا واقع شده. تحصیلاتش در نجف تکمیل یافته و یکی از شاگردان برجستۀ شریف العلماء و بحر العلوم معروف و اخیراً مرجع تقلید در یزد آیت الله وحید بوده و در سال 1208 (ق) از نجف به عزم زیارت مشهد رضوی حرکت کرده، بعد از آن برای ملاقات ارحام به یزد آمده. امّا آثار و ابنیه او نخست مدرسۀ محسنیه، زیر دو منار که مخروبه بوده را تعمیر نمود و دوم مزرعه ای به نام خود مزرعه آخوند احداث نموده که در هندسه و طرح خیابان و ساختمانش سلیقۀ خوبی بروز داده و مانند بهترین مدهای عصر حاضر است و 300 نفر جمعیت دارد. سِیُّم مسجد نامبرده (ملااسماعیل) است که در اواخر عمر خود ساخته و مقبره ای در جوار آن پرداخته و در سال 1230 هجری درگذشته و در آن مقبره مدفون گشته ... .»
مطالب فوق الذکر، نشان می دهد که آخوند ملا اسماعیل پس از دسترسی به آب کافی و مطمئن، قبل از هر چیز نقشۀ منظم و حساب شده ای برای ایجاد و توسعۀ روستا طرّاحی کرده است. یعنی ابتدا خیابان اصلی و کوچه های فرعی را مشخّص و پس از آماده سازی زمین، ساخت روستا را آغاز نموده است. بدین صورت که بخش بالای ده را به احداث ساختمان های عمومی و منازل اختصاص داده و نیمۀ پایین را برای زمین های کشاورزی و باغات در نظر می گیرد. جالب تر این که بین زمین های کشاورزی و باغات هم خیابان کشی مناسب در نظر گرفته بوده است.
گفتنی است، بین مزرعه آخوند و صالح آباد خرابه هایی به نام قاری آباد وجود دارد که قابل مطالعه است. بانی این مزرعه حاجی قاری از اهالی مزرعه ی حاجی علی عسکر بوده که قنات اولیه را حفر نموده است ولی پس از حفر قنات مزرعه آخوند خشک شده و لذا هفت قفیز آب قنات مزرعه آخوند به زمین های قاری آباد تعلّق دارد.وجود آب انبار، مسجد،کوره آجرپزی و ساختمان باشکوهی که هنوز هم آثار آن باقی مانده است، نشانه ی اهمیّت و قابل سکونت بودن قاری آباد است. (عکس شماره    )آنچه مسلّم است سابقه این روستا بیشتر از مزرعه آخوند می باشد، ولی دست کم در 100 سال گذشته مسکونی نبوده است

منبع  پايگاه اطلاع رساني نصر آباد .

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا