تاريخچه مذهب در يزد

علی قضاوتی:ورود اسلام به يزد مسالمت آميز بود ولي بر اساس منابع محلي، در منطقه فهرج يزد بين مردم روستاهاي آنجا و قسمتي از سپاه اسلام درگيري به وجود آمد.

ولي با ساكن شدن يكي از علويان و نوادگان حضرت امام صادق (ع) در يزد و شاخه‌اي ديگر در ابرقو يزد و قرار گرفتن يزد به عنوان قلمرو يكي از شعبه‌هاي آل بويه در دوران آل كاكويه و بعد انتقال اين حكومت به يزد و تلاش اين حكومت شيعي به رونق و آباداني شهر يزد با توجه خاص به امور فرهنگي و آموزشي ، چهره قصبه يزد را به شهري تاثيرگذار در مركز ايران تبديل كرد.

آثار تاريخي مذهب شيعه

اين خاندان در آباداني يزد بسيار كوشيدند و مسجدها و مدرسه‌ها و كتابخانه‌هاي زيادي ساختند . حصاري نيز براي اولين بار به دور شهر كشيدند و دروازه‌هايي برچهارسوي شهر ايجاد كردند از بين اين بناها مساجد، مدارس و مقبره‌ها برجسته‌تر هستند اما ساخت قدمگاه بر محل عبور و توقف امام رضا (ع) دليلي بر اثبات تشيع در اين دوران مي‌باشد.

مساجد

به نظر مي‌رسد كه هركدام از اميران آل كاكويه مسجدي در يزد ساخته باشند. وجود مسجد جامع يكي از محسنات اصلي شهرهاي دوره‌ي اسلامي بود به همين دليل ابومنصور فرامرز مسجد جامعي بزرگ (مسجد جامع عقيق) را در محله شارستان بنا كرد

مسجد جامع

از بين مساجد ساخته شده در اين دوران مسجد جامع يزد مجموعه‌اي از معماري دوران اسلامي در يزد است. از آنجا كه حيات شهري يزد؛ همزمان با حكومت آل كاكويه است، بنابراين ساخت آن به صورت يك مسجد جامع همزمان با فرمانروايي اين حكومت در يزد است.

مسجد فرط

اين مسجد از قدمگاه‌هاي امام رضا (ع) در يزد است كه در محله دارالشفاي يزد قرار دارد. در اين مسجد حضرت امام رضا عبادت كردند و به بركت آن حضرت در آنجا دعا مستجاب مي‌شود و روبروي آن حمام فرط است كه معجزه‌اي از آن حضرت در آنجا اتفاق افتاده است.

مسجد قدمگاه

مسجد قدمگاه كه به اعتقاد مردم قدمگاه علي‌بن موسي‌الرضا(ع) بوده است و دو سنگ قبر موجود در آن از قرن پنجم و ششم هجري است. اين مسجد در محله‌ي مالمير خارج حصار قرار دارد.

ايرج افشار از مساجدي كه در دوره كاكوييان ساخته شده است بنا بر سنگ قبري كه در آن‌ها وجود دارد از چند مورد نام مي‌برد:

مسجد قل‌هواللهي: اين مسجد حدود محله بازار نو و نزديك به كوچه حسينيان قرار دارد.

مسجد كوچه دباغ خانه

مسجد كوچه صندوق‌سازها

گنبد دوازده امام

گنبد منفردي كه در سال 429 هـ.ق ساخته شده و نزديك به حسينيه محله فهادان قراردارد. بقعه دوازده امام از ديگر بناهاي اين دوره كه به عنوان قديمي‌ترين آرامگاه مقصوره دار، در نواحي جنوبي ايران است بقعه نشاندهنده اين است كه يزد جزو محدوده حكومتي كاكوييان بوده است.

قدمگاه علي‌بن موسي الرضا(ع)

بعد از اينكه مامون دستور داد تا امام رضا (ع) را از مدينه به جز خراسان بياورند، براي انكه اما در مسير خود به شهرهاي شيعي برخورد نكند، مامون دستور داده بود تا از بصره به طرف اهواز، از آنجا به فارس و بعد به خراسان آورده شود. از آنجايي كه امام رضا(ع) از منطقه كويري و راه خشك بياباني عبور كرده‌اند و راه قديمي فارس به خراسان از طريق يزد بوده، و همچنين قدمگاه‌ها و آثار ياد بودي از عبور امام رضا (ع) در يزد وجود دارد، بنابراين عبور ايشان از يزد را قوت مي‌بخشد.

چند كتيبه و قدمگاه‌هاي متعدد سندي بر اين ادعا است كه مردم يزد جاي عبادت و فرود آمدن امام رضا (ع) را به عنوان تبرك نگه داشته‌اند. ادعاي وجود تشيع در يزد در قرن پنجم و ششم قوت پيدا مي‌كند.

قدمگاه فراشاه

اين قدمگاه در كنار جاده تفت و ده‌شير و در مركز فراشاه قرار دارد. در سال 512 هـ.ق به امر گرشاسپ‌بن علي از امراي كاكويه ديلمي ساخته شد. در اين قدمگاه سنگي وجود دارد كه يكي از اسناد مهم در مورد شيعه بودن آل كاكويه است و به نظر مي‌رسد كه شيعه اماميه يا اثني عشري بوده‌اند.

مشهدك

اين مشهدك در خرانق كه در 60 كيلومتري يزد است قرار دارد. در كنار گورستان خرانق بقعه گلين كوچكي است كه يك اطاق گنبدي شكل از آن برجاست. مردم آن را محل نماز حضرت علي‌ابن موسي‌الرضا (ع) مي‌دانند.

سنگ موزه آستان قدس

اين سنگ كه اندازه آن به ابعاد 3244 سانتي‌متر است از يزد به مشهد برده شده كه به احتمال زياد متعلق به صومعه امام رضا (ع) واقع در مسجد فرط بوده است.

سنگ موزه فريرگالري (واشنگتن)

اين سنگ كه تاريخ 547 هـ.ق بر روي آن حك شده است. نام سنگتراش سنگ فريرگالري (احمد بن محمد احمد اسنگ) هم دليلي است براي اينكه آن سنگ هم از يزد به صورت قاچاق به آنجا برده شده است. به هرحال متعلق به يزد بوده و از مسجد قدمگاه كه در بيرون در مال امير قرار دارد برده شده است.

آثار آل كاكويه در ابرقو

در سال 443 هـ.ق طغرل سلجوقي پس از تصرف اصفهان حكومت يزد و ابرقو را به علاءالدين الدوله منصور داد كه به نظر مي‌رسد يكي از سرهنگان يا اميران، از طرف او به حكومت ابرقو منصوب شده و به دليل بعد مسافت در آنجا ساكن شده باشد، گنبد علي يكي از آثار دوره كاكويه مي‌باشد، علاوه بر اين بنا كه نشان از حضور يك خانواده ديلمي با نفوذ است، مسجد قدمگاه امام علي‌بن موسي‌الرضا (ع) است كه يادبود عبور امام رضا (ع) است. در تنها كتيبه سردر آن از يك دارلسياده نام برده شده. اين موارد حضور شيعيان را در ابرقو اثبات مي‌كند.

مذهب مردم يزد

آنچنانكه از منابع قرن هشتم استناد مي‌شود، اكثر مردم يزد بر مذهب شافعي بودند.

مهاجرت حداقل دو نفر علوي، از نوادگان حضرت امام صادق (ع) به يزد و اقامت ايشان در يزد، باعث گسترش مذهب شيعه مي‌شود، رفتار مناسب حاكم يزد ، امير اوجش، با ابوجعفر محمد حكايت از وجود تشيع در يزد ، قبل از ورود ايشان بوده است، وجود ساداتي از نسل امام جعفر صادق (ع) در يزد از قرن چهارم به بعد دلالت بر وجود مذهب شيعه اماميه در يزد مي‌كند.

بعد از آن انتقال حكومت آل كاكويه و ساكن شدن گروهي از سربازان و سرداران ديلمي اين دولت در يزد و اطراف آن ، به طوري كه از نام بعضي از روستاهاي يزد بر مي‌آيد، گسترش شيعه ادامه پيدا مي‌كند. آيتي در تاريخ يزد مي‌نويسد: مذهبي مردم يزد شافعي بوده ولي اقليت شيعيان دوازده امامي تقيه اختيار كرده بودند.

منبع:برداشت آزاد از کتاب تاریخ تشییع دریزد نوشته علی اکبر اسماعیلی