معصومه محمدی دشتکی/کارشناس ارشد رشته ايرانشناسي (گرایش اصول نسخه شناسي و مرمت نسخه‌هاي خطي و نسخه آرايي)
 چکیده                                                                                                                            
روش:در این بررسی ومقاله از روش پیمایشی ومطالعات کتابخانه ای استفاده شده است.
هدف:در این پزوهش هدف معرفی وبررسی کتابخانۀ سریزدی،  واقع در استان یزد  و بررسی میزان نُسخ خطی آن و همچنین نُسخ مهم و نفیس این کتابخانه است.
یافته ها: نشان داد که کتابخانه ها امروزه از کانونهای زنده و فعالی هستند که در آنها از هر گونه مجموعۀ خواندنی به صورت گنجینه و مخازن عظیم علمی و هنری به طالبان علم وصاحبان تحقیق عرضه می گردد.یکی از این کانونها ،کتابخانۀ سریزدی است که در اصل شامل دست نویس های حاج میرزا محمد سریزدی، دانشمند معروف علوم قدیمه بود وبه نام او نیز نامیده شد.این مجموعه را حاج محمد صدوقی یزدی بنیاد نهاده است. در ساختمانی قدیمی به نام «مدرسه عبدالرحیم خان »قرار داشت  که بعدا به مسجد حظیره منتقل شد. تعداد نُسخ خطی موجود در آن 870 جلد است وموضوعات این دست نویس ها بیشتر در باب فقه، عقاید وادبیات عرب است.


کلید واژه: یزد ، کتابخانه های یزد، گنجینه های خطی، دست نویس ها، نسخۀ خطی، کتابخانۀ سریزدی
                                                                                        
 



تاریخچه
   استان یزد در مرکز ایران قرار دارد واز شمال و غرب به استان اصفهان، از شمال شرقی به خراسان  از جنوب غربی به استان فارس و از جنوب شرقی به استان کرمان محدود می شود. این استان به دارالعباده یا «کثه»مشهور بوده است.حضور مؤسسات فرهنگی و اجتماعی  از روزگاران گذشته در آن کاملا محسوس بوده است و بخش مهمی از هویت این شهر راتشکیل می دهد. این خطه از هزارۀ سوم پیش از میلاد قابلیت سکونت داشته است.(خسروی ، ،1385،ص 1894) از جمله ی مراکز فرهنگی این استان وجود کتابخانه هایی است، که بیشتر وابسته به مدارس دینی بوده؛ در گذشته کتابخانه های مساجد نقش کتابخانه های عمومی را ایفا می نمودند.
      امروزه نیز کتابخانه سر یزدی از جملۀ کتابخانه های عمومی به حساب می آید که هم  اکنون مرکز مراجعه فرهیختگان و طلاب مدارس دینی می باشد. مدرسه عبدالرحیم خان واقع در بازار خان یزد از تأسیسات حاجی عبدالرحیم خان، برادر عبدالرضا خان، حاکم یزد می باشد که در اواخر قرن دوازدهم هجری این مدرسه را بنا کرد(خسروی  ،1385،ص 1895) وهم اکنون به نام ایشان پا بر جاست .
هستۀ اولیه این کتابخانه 700جلد کتاب بود، که از سوی مرحوم حجت الاسلام حاجی میرزا محمد سریزدی(که از وعاظ ومنبر داران استان یزد بود ونزد شیخ ضیاء الدین عراقی در نجف درس حوزه خوانده بود،  به جا مانده (مدرسی، 1384 ،ص 587) ولی این مجموعه را حاج شیخ محمد صدوقی به نام مرحوم سر یزدی  بنیان نهاد .(شریفی ، 1379،ص122)
در سال 1326قمری در اثر کوششهای آیت الله صدوقی مرمت وتعمیرگردید وتعداد کتابهای کتابخانه به 3هزار جلد رسید.(مسرت  ،1376،ص 560) و در سال 1362 به مسجد حظیره تغییر مکان داد.کتابخانۀ عمومی سر یزدی زیر نظر حوزۀ علمیۀ یزد و دفتر شهید صدوقی به کار پرداخته و در کنار شلوغ ترین مسجد یزد و بهترین نقطه شهر قرار دارد.بیشتر کتابها به زبان فارسی ـ عربی می باشند که حدود نیمی از کتابها عربی هستند وغنی ترین کتابخانۀ یزد از لحاظ کتب عربی است. از سوی دانشگاه تهران از چندین نسخۀ ارزندۀ خطی این کتابخانه میکروفیلم بر داشته شده است .( مسًرت  ، 1376،ص 560)
این کتابخانه از نظر رده بندی، روش درستی ندارد وکتابها به ترتیب ورود به مخزن شماره گذاری شده ودر قفسه جای می گیرند؛ ولی برگه های تهیه شده موضوعی هستند. بیشتر کتابها در موضوعات فقهی، فلسفی ،تفسیر، ادبیات عرب، کتب دیوان شاعران ،تاریخ وسفر نامه است.(مسرت ، 1376، ص 561)
در کتاب الذریعه الی تصانیف الشیعه از آقا بزرگ طهرانی ذکر کتابخانۀ سریزدی آمده است.
منابع تأمین کتاب  از چند جای گوناگون فراهم می شود:
1)ـ سرمایه اندکی از موقوفۀ کتابخانه.
2) ـ دفتر آیت الله صدوقی، دفتر آیت الله خاتمی.
3) ـ اهدای کتاب از سوی فرهنک دوستان یزدی، که به بازدهی بهتر کتابخانه یاری می رساند .چنانکه در سال 1350 آقای حاج حسین عرب کرمانی 1000 جلد کتاب ارزشمند ونیز در سال 1353 آیت الله صدوقی 1500 جلد کتاب خود را به این کتابخانه اهدا نمودند.و در سال 1364 برای کتابخانه کتابهای گوناگون خریداری کرده اند. (مسرت ،1376 ،ص 561)
در سال 1342شمسی مرحوم دانش پژوه در طی دیداری  تعداد کتابهای موجود آن را2751 نسخۀچاپی و870 نسخۀ خطی ذکر کرده بودند. که ایشان 74 نسخۀ آن را به ترتیب حروف الفبا معرفی کرده است.  ولی در  حال حاضر دارای  55000  نسخه چاپی 870 نسخۀ خطی است.(راستی ،1355، ص 42-44)
شیوه فهرست نگاری این کتب  توسط سید جعفر اشکوری صورت پذیرفته ودر دو بخش کتابشناسی و نسخه شناسی است. برای کتب مشهور توضیحی داده نشده، ولی کتبی که برای اولین بار معرفی می شوند توضیحات مختصری در کتابشناسی  آنها درج شده است.( اشکوری ،1384 ،ج1،ص4-5 )
کتابشناسی:در کتابهای معروف به ذکر نام کتاب ونام مؤلفان اکتفا شده، در کتابهای غیر معروف مختصری از ابواب و فصول کتاب و نام شخصیتی که کتاب به او اهدا شده با مقداری از آغاز و انجام آن بسنده شده است .(همان ، ج1)
نسخه شناسی:نام کاتب تاریخ کتابت، امتیازات تصحیحی یا هنری، ودیگر اوصاف نسخه از قبیل :نوع جلد، طول وعرض، تعداد اوراق و سطرهای آن ذکر می شود و به بیان مالکان نسخه ودیگر یادداشتهایی که بر نسخه آمده نیز اشاره می شود.(همان ج1)
در پایان نیز پنج نوع  فهرست عمومی، برای سهولت دسترسی مراجعین به کتاب در نظر گرفته شده است. همچنین ارقامی که در آنها آمده شماره صفحات کتاب است نه شماره مسلسل کتابها.(اشکوری، 1384، ج 1، ص 4-5)
بیشتر نسخه ها به خط نَسخ سدۀ یازدهم ودوازدهم و همچنین نستعلیق قرن دوازده وسیزدهم می باشد . (همان  ج 1)
از جمله  مهمترین  و نفیس ترین نُسخ خطی کتابخانۀ سریزدی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1)ـ الوافی از ملا محسن بن مرتضی فیض کاشانی به سال   1091قمری.
2)ـ الکافی از شیخ کلینی  در سال 328 قمری.
3)ـ مفاتیح الاصول از سید محمد بن علی مجاهد  حایری، سده ی سیزدهم 1242قمری.
4)ـ حیات القلوب  از ملا محمد باقر بن محمد تقی مجلسی، به ساال1110قمری.
5 ـ کشف الآیات  از میرزا احمد رضا بن عبدالحسین نصیری طوسی، 1100قمری
6) ـ  المطول از سعد الدین مسعود بن عمر تفتازانی،793 قمری.
7) ـ  دُرۀ نادری از محمد مهدی خان بن نصیر منشی مازندرانی، 1160 قمری.
8) ـ الصافی از ملا محسن فیض کاشانی،  1091قمری.
9) ـ مصباح الطریق  از ملا حسن بن محمد علی یزدی،  قرن 13.
10) ـ شرح المختصر النافع  از سید علی بن محمد علی طباطبایی حایری، 1231قمری(اشکوری، ج1-5)






منابع
1-حسینی اشکوری، جعفر(1384)، فهرست نسخه های خطی کتابخانه سر یزدی( ج1 )(یزد –ایران)،قم :مجمع ذخایر اسلامی.
2-دایرة المعارف کتابداری واطلاع رسانی ،ج2 (( 1385 زیرنظر:فریبرزخسروی ،سرویراستار:ابراهیم افشار با همکاری سودابه نوذری ،تهران : سازمان اسناد وکتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
3- راستی ،محمد و محمد صادق خلدی(1355)،کتابخانه های استان یزد : ،یزد :انتشارات اداره فرهنگ یزد.
4-شریفی، هادی(1379)،گنجینه  دست نویس های ایرانی،  ترجمه :وتصحیحات وافزوده ها از احمد رضا رحیمی ریسه،تهران:مؤسسه نشر فهرستگان.
5- مدرسی، جواد(1384)،.نجوم السرًد بذکر علماء یزد(ج1)،تحقیق وبازنویسی:محمد حسین مدرسی،انتشارات وصال و انجمن آثار ومفاخر فرهنگی استان یزد .
6- مسرًت، حسین(1376)، یزد یادگار تاریخ ،یزد :انتشارات یزد وانجمن کتابخانه های عمومی اداره کل فرهنگ وارشاد اسلامی استان یزد.
7- مصاحبه با آقای سید حسین دهقان :کتابدار کتابخانه سریزدی ،4/2/1391.

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا