کتاب «تعزیه و الگوهای رفتاری» اثر محمدحسن زارعیان، نویسنده و پژوهشگر یزدی است. نویسنده در این کتاب، سیر تاریخی تعزیه و ویژگی‌های این نوع از نمایش را بررسی کرده و نشان داده است که تعزیه، نمایشی کاملا ایرانی است و در مقایسه با انواع نمایش در جهان، ویژگی‌های منحصر به فردی را داراست. نویسنده با نوشتن این کتاب، به عنوان «پژوهشگر برتر استانی» نیز دست یافته است. مؤسسه فرهنگی هنری تک منظوره یار مهربان فرزندان یزد با حمایت اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، تصمیم دارد این کتاب را زیر ذره بین نقد قرار دهد. بدین منظور، جلسه نقد و بررسی درباره این اثر با حضور دکتر پویان، استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یزد و گروهی از استادان، مؤلفان، ناشران، اهل قلم و دیگر علاقه‌مندان ساعت 17:30 عصر روز یکشنبه اول آذر ماه در سالن اجتماعات امام علی ع واقع در سه راه تعاون برگزار خواهد شد. به همین مناسبت یادداشتی کوتاه را از نویسنده «تعزیه و الگوهای رفتاری» به شما خوانندگان عزیز تقدیم می‌کنیم:
آن جا که شمر از عزای سید الشهدا ع سخن می‌گوید
در اجرای تعزیه خوانی دو گروه عمده اشقیا خوان و اولیا خوان وجود دارد. اشقیاء خوانان نقش شخصیت‌های منفی از جمله شمر، ابن زیاد و عمر بن سعد را بازی می کنند و در اردوگاه دشمنان امام حسین ع قرار دارند. اولیا خوانان در تعزیه نقش افراد مثبت از جمله امام حسین (ع)، حضرت ابوالفضل و حر را ایفای می‌کنند.
تفکیک اولیا خوانان و اشقیا خوانان در اجرای تعزیه بر اساس رنگ لباسی که می پوشند مشخص می‌شود به طوری که اولیاخوانان از لباسهای سبز ، سفید و مشکی و اشقیا خوانان از لباسهای قرمز و نارنجی پررنگ استفاده می کنند.
از جمله شخصیت‌های تعزیه شمر است، با لباسی قرمز که سراپای او را فرا گرفته است. معین البکا (تعزیه گردان) نقش شمر را از میان افرادی قوی هیکل با چهره‌ی درهم رفته، صدای خشن و قد بلند انتخاب می کند. دلیل این که مخالف خوانان از جمله شمر از افرادی انتخاب می‌شوند که چهره خشن دارند این است که در تعزیه چهره آرایی مرسوم نیست. شبیه خوان به نوعی راوی نقش است و همواره با رعایت فاصله به نقش و موضوع می‌نگرد . انگیزه او چه در نقش موافق ظاهر شود و چه در نقش مخالف، ایمان و خلوص و کسب ثواب اخروی است. به همین دلیل مرزبندی میان شبیه خوانان و نقش کاملا روشن است. موافق خوانان در معرفی خود با ذکر عباراتی چون «بلاتشبیه» و «زبان حال» بر این تکته تاکید می‌کنند و مخالف خوانان نیز، خود و یک دیگر را با القابی چون «حق نشناس»، «دون»، «پلید» و «بد نام» می‌خوانند. شبیه خوان فکر استحاله در نقش را از سر به در کرده است و متن نقش را مانند «یک بدیهه گوی» بلکه مانند یک «نقل قول» به زبان می‌آورد.
وقتی شمر در تعزیه می‌خواهد ایفای نقش کند در مطلع سخن خود به تماشاگران این طور سخن خود را آغاز می کند:
سلام گرم صمیمانه بر عزاداران
حقیر شمر نیم در نبرد نامده‌ام
منم به انجمن اهل درد آمده‌ام
به به عجب مصیبت عظمی بپاست در این جا
حقیقتا نظر کبریاست در این جا
اگر به چشم حقیقت نظر کنی
بینی جناب فاطمه، مادر پهلو شکسته سادات را
فکنده شال به گردن محمد عربی
به سر زنان حسن مجتبی در این جاست
خدا به حق شاه ولایت
وجود جمع سلامت
ملک به گفتن آمین
بیا دراین جا
و دراین جا شمر از مردم با صلوات گرفتن از مردم نقش خود را ایفا می‌کند.
در جایی دیگر شمر می گوید:
نه من شمرم نه این جا کربلا
و نه لشکر ما اشقیا باشد
غرض بهر عزا داری به پا گردیده این مجلس
نه طبال می‌باشد غلام زاده سفیان
نه آن نی زن نی نوازد بهر عشرت اندرین مجلس
فردی که نقش شمر را ایفا می‌کند، مرتبا تاکید می‌کند که در حال بازنمایی است و بدین ترتیب یکی شدن با شخصیت نمایش یا نزدیکی گفتاری و رفتاری در تعزیه صورت نمی‌گیرد؛ بلکه افراد نسبت به ایفای نقش اقدام می‌کنند.
- نویسنده : یزد فردا
- منبع خبر : خبرگزاری فردا
پنجشنبه 18,آوریل,2024