یزدفردا" محمد مسعود مناقبی"با توجه به پیشینه این بحث از سال 1391 ومشکلات وضرورتهائی که در خصوص بازنگری بازار شهرستان تفت مطرح بوده ، مقاله ای تدوین گردید که  مزید استحضار همتباران وتصمیم سازان محلی واستانی تقدیم میشود .

بخش اول:

 مقدمه:

 نظر به اینکه نقش بازار در گذشته، بیشتر جنبه تأمین نیازهای اقتصادی اهالی روستاها و بخش ها را با رویکرد اقتصاد کشاورزی بر عهده داشته، و از طرفی به دلیل عدم حضور این خطه جغرافیایی در مسیر کریدر شمال – جنوب که به آن جاده سنتو هم گفته می شود، عموماً بازار فعالی شکل نگرفته است و به جهت سرعت تغییرات در شرایط زندگی عموم مردم و گسترش وسایل نقلیه شخصی و غیر شخصی مناسب و توسعه و نوسازی راهها و جاده های کل کشور و از جمله شهرستان تفت، طی سالهای اخیر این شهرستان با گسترش طیف مسافرین و مهاجرین موقت و عموماً بعنوان مسافرین ایام تعطیلات، مواجه گردیده است .

گردشگری در توسعه شهرستان تفت بعنوان یکی ازمهمترین راه کارهای توسعه تعریف گردیده است واز این روی ، ایجاد زیر ساخت های مناسب ازقبیل تامین نیازهای مصرفی گردشگران و همچنین ایجادبازارچه های محلی برای عرضه صنایع دستی وسوغات محلی از جمله ضرورتهائی است که در شهرستان تفت مورد غفلت قرا گرفته است .

عموم مردم مرکز استان و دیگر شهرستانهای کویری یزد و همچنین بخشی از مسافرین عبوری کریدر- شمال- جنوب که مزیت های نسبی آب وهوائی شهرستان تفت نسبت به سایر نقاط استان را می شناسند ، در مسیر دشت یزد- اردکان ترجیح می دهند که ساعات و ایامی را در شهرستان تفت، بیتوته نمایند.

 وجود عمده ارتفاعات خوش آب و هوا با شرایط اکولوژیکی مناسب تر از سایر نقاط استان شامل آب و هوا، رطوبت نسبی بالاتر، چشم اندازهای زیبا و نقاط مسکونی مناسب در روستاها، باعث شده که شهرستان تفت با مقوله ای بنام «بازار تعطیلات» مواجه باشد.

بموجب آمار سازمان آب روستائی در سالهای قبل، بالغ بر یکصدر هزار نفر در ایام تعطیل در مناطق مختلف شهرستان تفت حضور پیدا می کنند که این جمعیت دائماً در حال افزایش بوده و توجه به چنین بازار گسترده ای حایز اهمیت است.

 وجود پدیده ای مثل اسکی سخوید، اقامت گاههای دهبالا- طرزجان،سانیج، نیر، زردین،علی آباد نصرآباد و سایر سکونتگاهها و همچنین ارتفاعات بلندی همچون شیرکوه با ارتفاع 4440 متر از سطح دریا و یا برفخانه طرزجان و یا دیواره های سنگ نوردی دره گاهان بهمراه آبشار فصلی آن و یا مسیرهای پروازی کایت سواری تفته کوه و یا کوه تاریخی ارنان در جوار مناطق گاریزات موجب شده که گردشگری 4 فصل تفت شکل بگیرد. اما آیا به تناسب این فضاها، بازارهای آن نیز شکل گرفته است؟

 به جرأت می توان گفت که براساس تطبیق مدل های مشابه نظیر مدل بازارچه های شمال کشور نسبت به تهران و یا ییلاقات استان اصفهان نسبت به شهر بزرگ اصفهان و یا دیگر استانها، متأسفانه شاهد بازار مناسبی نمی باشیم.

 

دلایل عدم شکل گیری بازار تعطیلات :

ما در این مقاله به بخشی از دلایل آن اشاره می کنیم:

1- تفکر سنتی حاکم بر بازار و بازارچه های محلی اعم از بازار شاه ولی شهرتفت و یا بازارچه های مستقر در روستاها که رسالت اصلی و نهایی خود را در حد تأمین نیازهای اهالی بومی و عمدتاً کشاورزان منطقه می داند.

2- عدم رونق بازار شهر تفت بعنوان بازار مرکز شهرستان به جهاتی نظیر نزدیکی آن به بازارهای مرکز استان (با فاصله 15 کیلومتر) و تمایل مردم شهر و روستاها به خرید از مرکز استان.

3- عدم وجود پایانه های تجاری و بارانداز نظیر میدان بار و...

4- عدم سیاست گذاری مناسب توسط مدیران در مقاطع گذشته نسبت به اهمیت بازار تعطیلات بخصوص عدم توجه دست اندرکاران سیاست گذاری محصولات کشاورزی- فرآورده های دامی و صنایع دستی به ایجاد قطب های فرآوری و عرضه این محصولات.

5- مهاجرت ناشی از خشکسالی و عدم وجود مشاغل با ثبات در روستاها و ممنوعه بودن بهره برداری از منابع آبی غیر سطحی در دامنه های شیرکوه که وجود منابع آبی با ثبات نظیر چاه های آب عمیق ویا وجود آب انتقالی در دیگر حوزه ها ،  لازمه ایجاد صنایع می باشد.

6- غفلت اهالی بومی شهرستان از این امتیاز مهم شهرستان در دوره اخیر.

7- توجه اهالی بومی شهرستان به بازارهای مرکزی استان به عنوان خرید ارزانتر و تفریح ناشی از خرید.

• براساس بررسی تطبیقی فرهنگ خرید بین کشورهای امریکا و فرانسه و  چرائی عدم موفقیت تجارت الکترونیک و بازارهای خرید عمده در فرانسه که بعمل آمده مشخص شده که مردم فرانسه برخلاف مردم امریکا، خرید را بعنوان یک تفریح می دانند و ترجیح می دهند که بجای تحویل کالا در درب منزل ویا خرید از مراکز عمده فروش با گردش در سطح شهر، آنرا خرید کنند که این فرهنگ در ایران نیز وجود دارد.

8- عدم وجود برخی زیر ساخت ها نظیر دسترسی وپارکینگ مناسب

9 - سایر موارد

آیا دربازارتعطیلات به بازار و بازارچه های شهرستان توجه خواهد شد؟

قطعاً جواب این سئوال مثبت است به جهت آنکه هم اکنون در مسیر حرکت گردشگران تعطیلات از مرکز استان یا سایر شهرستانهای کویری به سمت شهرستان تفت، بازارچه های متناسب با نیازهای آنان شکل نگرفته و مجبورند در سطح شهر یزد برای تأمین نیازهای خود، وقت و هزینه مضاعفی را صرف نمایند. همچنین بخشی از نیاز بازار تعطیلات بنا به دلایلی که خواهد آمد تأمین نمی شود.

تعریف بازار تعطیلات شهرستان تفت :

1- بازار و بازارچه های ورودی :

در این نوع بازار، جامعه هدف ما یعنی جامعه گردشگران نیاز به تأمین ارزاق، لوازم و وسایل مرتبط با هدف گردشگری دارد که شامل تأمین اقلامی نظیر مواد لبنی، پروتئین ها، نان، انواع غذاهای پخته شده ودیگر مواد غذایی یا آماده و همچنین لوازم و وسایلی همچون وسایل کوهنوردی ، اتراق، بیتوته، پیاده روی و... به تناسب ایام سرد و گرم سال می باشد.

2- بازار و بازارچه های خروجی

عموم گردشگران علاقه دارند که در ایام خروج از منطقه هدف گردشگری، سوغات خاص آن منطقه را با خود ببرند و این بعنوان یکی از ارکان مهم هر سفری بویژه سفر گردشگری محسوب می گردد.

شهرستان تفت با توجه به پیشینه 3 هزار ساله خویش، صاحب سوغات های بسیاری بوده که عمدتاً از فرآوری محصولات منطقه شکل میگرفته است. این شهرستان یکی از قطب های میوه با ارزش و ارگانیک و شفابخش یعنی انار است که از این میوه دهها فرآورده مرتبط نظیر رب انار، اناردانو لواشک بدست می آید. در حال حاضر با توجه به فن آوریهای جدید فرآورده های انار به دهها شکل جدید از قبیل بستنی انار- خامه انار- خمیر دندان انار، آب انار، کنسانتره انار و... گسترش یافته است همچنین از این میوه بهشتی از قبیل گل انار آن و یا پوست و دیگر اجزای انار بعنوان رنگدانه های طبیعی در رنگ مو و... استفاده می شود.

از محصولات مهم دیگر این شهرستان می توان از بادام – گردو- آلبالو- گیلاس و محصولات سیفی نظیر محصولات گلخانه ای گل رزو خیار سبز نام برد.

از دیرباز پهنه شیرکوه ، مرکز کشت و استحصال گیاهان داروئی مهمی چون کتیرا و انغوزه بوده که فرآوری و حتی صادرات آن به دیگر کشورها نظیر هندوستان از اهمیت خاصی برخوردار است.

همچنین این منطقه مرکز رشد یکی از خطرناک ترین گیاهان سمی بنام بیخ تفتی یا شوکران بوده که گویا از دوره اسماعیلیان تا سده اخیر مورد توجه و فرآوری این نوع سم بوده است.

مقولات مهم دیگر عرصه طبیعی و یا کشاورزی این شهرستان وجود مزارع گسترده درخت توت و پرورش کرم ابریشم بمنظور استحصال ابریشم طبیعی و همچنین پرورش زنبور عسل بوده و عسل شیرکوه بنا به جهات پزشکی مورد توجه خاص دوستداران عسل طبیعی است.

همچنین صنایع دستی تک تک روستاهای این شهرستان، همواره مورد توجه بوده و حتی برخی از جهانگردان از نوع خاص و متمایز صنایع دستی این شهرستان نظیر نمد، کلاه نمدی، ترمه، گیوه و... یاد کرده اند و تا همین اواخر در سطح شهرستان افرادی به جهت شغل شان نمدمال یا کلاه مال یاد می شدند. محصولات بسیار مهم دیگر شهرستان که مغفول مانده محصولات دامی از قبیل گوشت سفید، گوشت قرمز- لبنیات نظیر کشک- ماست- دوغ و تلف می باشد و سابق بر این که ندوشن جزئی از منطقه نصرآباد تفت بوده، ماست گوسفند آن از مرغوبیت و عنوان مهم برخوردار بوده است.

 وجود مراکز عمده پرورش کبک- مرغ و شترمرغ و بلدرچین، و شهرک های گلخانه ای در منطقه پیشکوه و میانکوه نیز حائز اهمیت می باشد. ..

آیا به اینهمه پتانسیل و ظرفیت توجه کافی شده است؟

پاسخ به سئوال را باید دردمندانه از تک تک کشاورزان- دامداران و صاحبان حرف و مشاغل شهرستان پرسید که به جهت بضاعت محدود خود باید دار و ندار خویش را به دلالان بسپارند.

با این تفاصیل بنظر می رسد که ساماندهی محصولات فوق در قالب واحدهای فرآوری و صنایع تبدیلی و صنایع دستی و عرضه مستقیم وبی واسطه آن به جامعه هدف گردشگری می تواند، رونق بسیار زیادی را در سطح شهرستان تفت ایجاد نماید و با رونق این بازارچه ها، درآمد بسیار مناسبی در سطح جامعه روستایی و شهری تفت توزیع خواهد شد که خود از عوامل برگشت جمعیت و مهاجرت معکوس خواهد بود.

با حمایت مسئولین و نقش آفرینی نخبگان و فعالان هر روستا ، می توان بازار یا بازارچه هائی را برای ورودی و یا خروجی هر روستا یا منطقه ایجاد نمود.

با سازماندهی، آموزش و تجهیز امکانات، هر روستا در طول هفته کانون تولید و در ایام تعطیل کانون بازارچه ها خواهد شد تا مردم این مناطق رفاه را هم تجربه کنند.

 مقوله مهم ی بنام مشاغل خانگی که در  کشورهای توسعه یافته ای نظیر چین ، بعنوان مدل توسعه ملاک عمل قرار گرفته واجرائی شده است .

برای تأمین منظورهای فوق (بازارها یا بازارچه های ورودی و خروجی) به تحلیل شرایط موجود و تغییرات ضروری هم اشاره می شود :

وضعیت بازارهای موجود  وضروریات بازنگری آن :

1- بازار شاه ولی تفت:

برخی از مشکلات موجود این بازار

1- تعطیلی مغازه ها در ایام تعطیلات با وجود همان نگرشی که به آن اشاره شد. در حالیکه این بازار می بایست با فعالیت مضاعف در ایام تعطیل وکسب درآمد ، سایرایام هفته را به استراحت اختصاص دهد.

به جرأت می توان گفت که بیش از 90% مغازه های شهر در چنین ایام پر ترافیکی از نظر بازار خرید، در تعطیلی بسر می برد.

2- تعطیلی دائمی بیش از  مغازه های شهر.

بیش از  مغازه ها که بعضاً اوقافی است، توسط مالکین یا مستأجرین در تعطیلی کامل است که چنین وضعیتی، رغبت مشتری را جهت گردش در این بازار وخرید از بین می برد.

3 – عدم وجود کافی مشاغلی همچون صنایع دستی وفرآورده های کشاورزی ودامی وتبدیلی که مورد توجه بازار گردشگری می باشد .

4- عدم وجود ترمینال یا میدان های مخصوص بار اندازی و توزیع کالا و محصولات .

5 – عدم مکان یابی مناسب فروشگاه های مرکزی یا cite center

6 – دیدگاه های فرهنگی در خصوص تعطیلی جمعه ویا مناسبت های دینی

• قابل ذکر است که بر اساس آموزه های دینی و اعتقادی ما مسلمین ، صرفا در زمان برگزاری مناسبت های خاص نظیر نمازجمعه و یا جماعات ، می بایستی کسب وکار را تعطیل کرده وبه سوی نماز شتافت .همانطور یکه در سوره مبارکه جمعه آمده است ، خداوند کریم می فرماید که بسوی نماز بشتابید و پس از آن در زمین منمتشر شوید و به تجارت و کسب منفعت حلال بپردازید .                                         

2- بازار سایر مناطق شهرستان :

به استثناء بازار خوب وفعال اسلامیه در دیگر مناطق شهرستان مشکلات فوق بنحوی دیگر وجود دارد .

1 – ایجاد بازارچه ورودی شهر تفت :

در مسیر ورودی شهرستان تفت ، مسافرین ورودی شهرستان بصورت متمرکز  از سمت یزد به سمت شهر تفت در حال عبور هستند وسپس دو مسیر میانکوه ( دهبالا و طزرجان ) با مسیر پیشکوه ( علی آباد ، نصر آباد و سانیج ودیگر روستاها ) و پشتکوه ( نیر ، گاریزات ، بنادکوک ، دهشیر و سایر مناطق )  از همدیگر جدا می شود که چنانچه ضرورت های مورد اشاره در بازارهای ورودی مورد توجه قرار بگیرد ، میتواند بازار بسیار مناسبی را شکل بدهد .

بهترین گزینه موجود ایجاد بازارچه تعطیلات در حد فاصل پلیس راه تا ورودی شهر تفت و بویژه پارک شهیدان بنائی ( ورودی خلیل آباد ) وکوه حسینی می باشد که در این ارتباط پیش از این ، پیشنهاد مزبور به شهرداری شهر تفت در سال91 ارائه گردید که متأسفانه مورد تحلیل های غیرواقع و سیاسی قرار گرفت و حمایت مناسبی از این ایده بعمل نیامد .

• سوابق این طرح موجود است.

همچنین توسعه بازار اسلامیه،  سه راهی فیض آباد- دوراهی نصرآباد و ورودی علی آباد و منطقه رود بزان حد فاصل نیر و بنادکوک و دهشیر، کانون بازارچه های ورودی محسوب می گردد.

بازار یا بازارچه های خروجی :

خروجی شهر تفت تا پلیس راه (در کمربندی فعلی) و بازارچه اسلامیه و 2 راهی دهبالا و طرزجان (قدمگاه)، پیست اسکی سخوید (بصورت فصلی) خروجی علی آباد، خروجی نصرآباد، خروجی گاریز به سمت تنگ چنار و خروجی دهشیر از مکان های مناسب بازارچه های محلی خروجی می باشد.

به امید اینکه دیدگاه های اینجانب نه بعنوان یک متخصص بازار ، بلکه بعنوان یک شهروند علاقه مند ودلسوز تفتی که شناخت مطلوبی از ظرفیت ها وقابلیت های شهر و دیار آباء واجدادی خویش دارد ، بمنظور رونق کسب وکار وسعادت مردمان این دیار خوب و نجیب بکار گرفته شود .

قطعا در این ارتباط نیاز به بررسی های بیشتری می باشد که از اهل فن ساخته است .

در پایان از دوستانی که در تهیه این مقاله همکاری کرده اند و بخصوص از اعضای کلوب تفتی تباران  که در تعین مصادیق و راهکارها پیشنهادات و نظراتی را ارائه فرمودند کمال تشکر را دارم

                                                                                                          با تقدیم احترام

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا