موقعيت جغرافيايي و مكاني ديهوك بگونه ايست كه از ديرباز در مسير گذر كاروانها و مسافران بخصوص زائران امام رضا بوده است ؛ از طرفي وجود آثار متعدد  گوياي قدمت و تاريخ كهن اين منطقه است .

در خصوص وجه تسميه ديهوك اطلاعات دقيق و مستندي در دست نيست ولي چيزي كه منطقي تر و نزديكتر به واقعيت مي نمايد چنين است كه ديهوك در گذشته ها آبادي كوچكي بوده در مسير گذر مسافران بخصوص اهالي مناطق كرمان به سمت شمال شرق و بويژه مشهد مقدس ، از آنجاييكه بعد از مسير خسته كننده و طولاني سيصد كيلومتري كوير لوت ديهوك اولين آبادي داراي رونق و استراحتگاه مسافران بوده ، براي اهالي كرمان كاملا شناخته شده بوده و در لهجه كرماني اصطلاحا به  " دهو "  ( ده + و ) مشهور بوده ( در لهجه هايي مانند يزدي دهك ) و اين اصطلاح به تدريج در گذر زمان به  دهوك  و سرانجام ديهوك مي رسد .

همانگونه كه ذكر شد با توجه به اينكه ديهوك اولين آبادي داراي رونق و آب و هواي مناسب بعد از كوير لوت بوده مسافران و كاروانهايي كه مسير طولاني و پر مشقت كوير را با چهارپاياني مانند الاغ با سختي پشت سر مي گذاشته اند زماني كه به ديهوك مي رسيده اند براي مدت طولاني بعضا تا چندين هفته در ديهوك بارانداز مي كرده اند و بعضا به كارهايي همچون آهنگري و حدادي و همچنين داد و ستد و خريد و فروش با اهالي منطقه مي پرداخته اند كه در اين ميان داد و ستد ابزار آلات و چهارپايان بويژه الاغ متداول بوده است ، كه شايد هنوز سالخوردگاني باشند كه خاطراتي داشته و يا حداقل چيزهايي شنيده باشند .

متاسفانه عليرغم آنكه وجود آثار متعددي گوياي قدمت و بعضا پيشنه تاريخي منطقه است وليكن اطلاعات مكتوب چنداني در دست نيست و بيشتر بايد به شنيده ها اكتفا كرد ، هرچند در كتابهايي همچون آثار دكتر باستاني پاريزي به مواردي اشاره شده است .

وجود آثاري همچون كاروانسرا و رباط ديهوك ، رباط چاه گنبد و به تعبيري چهارگنبد ،قلعه سنگي در مسير مزرعه حسين آباد و بي بازگ ، قلعه سنگي مشابه در مزرعه بيدكوه و همچنين آثار قبرها و قبرستان معروف به قبرستان گبرها درهمان منطقه ، رواج داستانهايي در مورد عبور نادرشاه از منطقه و ماجراي معروف به ساخت كله منار با سر انسان در مجاورت آبادي متروك فخرآباد در نزديكي روستاي عرب آباد در مسير كرمان ، و همچنين آثار برجاي مانده از قلعه ديهوك كه داستانهاي زيادي در مورد آن نقل مي شده است ، همگي گواه بر پيشينه تاريخي و قدمت منطقه است .

قلعه ديهوك كه متاسفانه تقريبا تمامي آن غير از يك برج ديده باني به كلي نابود شده  بناي منحصر بفردي بوده دور تا دور تپه سنگي وسط آبادي كه بويژه در زمان حمله راهزنان مردم به آنجا پناه مي برده اند و بنا برشنيده ها تقريبا تمامي امكانات لازم براي زندگي مردم را داشته است و بعضا حتي روزها و هفته ها تا رفتن راهزنان اهالي به ناچار در آن پناه مي گرفته اند .

بنا به گفته سالخوردگان ، راهزنان معروف به حسن ها يا حسني ها هر از چند گاه از مناطقي مانند فارس به منطقه حمله مي كرده اند و همانطور كه گفته شد مردم از ترس راهزنان به قلعه پناه مي برده اند كه داستانهايي در اين مورد منقول است از جمله آنكه زمانيكه مدت محاصره  طولاني مي شده و مردم داخل قلعه آذوقه و امكاناتشان كم مي شده براي آنكه راهزنان را دلسرد كنند لباسهاي خود را از ديوار قلعه آويزان مي كرده اند و راهزنان هم به تصور آنكه لباسهايشان را شسته اند و اوضاع داخل قلعه خوب است و مردم زندگي عادي خود را مي گذرانند و مشكلي ندارند نااميد شده و منطقه را ترك مي كرده اند .

گفته مي شود اين قلعه چهار برج ديده باني داشته كه متاسفانه غير از يك مورد آن تمامي بناهاي ديگر نابود شده و به گفته مسن ترها در دهه سي و احتمالا دهه چهل به بهانه حمل خاك و مصالح به زمينهاي كشاورزي اين اثر باارزش را كاملا تخريب مي كنند و بعضا شايعاتي مبني بر هدف واقعي جستجو براي يافتن گنج و اشياء باارزش مطرح است .

مناطق پيراموني ديهوك بويژه در گستره كوههاي اطراف از مراتع غني و پوشش گياهي منحصربفردي برخوردار است كه شايد نظير آنرا در كمتر نقطه اي از كشور بتوان مشاهده نمود بطوريكه انواع و اقسام گياهان دارويي و با ارزش در آن يافت مي شود كه از آن جمله مي توان به انغوزه ، كتيرا ، كاكوتي ، بابونه ، زيره كوهي ، لاله وحشي ، شاطره ، كلپوره يا همان گل گنو ، ريواس و بسياري موارد ديگر اشاره كرد كه بعضا جمع آوري برخي از اين گياهان زمينه هايي براي اشتغال و منبع در آمد ايجاد مي نمايد .

ديهوك به دليل ارتفاع مناسب و مجاورت با رشته كوهها و ارتفاعات پيراموني از آب و هواي نسبتا متعادلي برخوردار است كه اين مورد به اضافه مراتع غني منطقه از ديرباز زمينه را براي فعاليتهاي كشاورزي و دامپروري فراهم نموده بطوريكه در گذشته هاي نه چندان دور شغل اصلي مردمان منطقه را دامداري و كشاورزي تشكيل مي داده كه آثار فراواني از زندگي عشايري و مكانهاي دامداري در فصول مختلف سال در مناطق اطراف بويژه مناطق كوهستاني ديهوك هنوز هم وجود دارد كه به روشني بيانگر نوع فعاليتها و شيوه زندگي عشايري گذشتگان اين منطقه است ؛ وهمچنين به دليل آب و هواي مساعد انواع و اقسام محصولات كشاورزي و ميوه هاي باغي در آن به عمل مي آمده كه متاسفانه به دليل خشكساليها و كم آبي سالهاي اخير ديگر شرايط براي اينگونه فعاليتها مهيا نيست و همين امر به اضافه نبودن زمينه هاي اشتغال  شرايط را براي مهاجرت چشمگير اهالي بويژه جوانان فراهم نموده است .

متاسفانه همانگونه كه ذكر شد عليرغم شرايط مساعد منطقه بويژه قرار گرفتن در مسير جاده هاي ترانزيتي و اصلي كشور ، مشكلاتي نظير بي آبي و نبودن زمينه هاي اشتغال مخصوصا براي جوانان موجبات مهاجرت روزافزون اهالي را فراهم نموده بطوريكه در همين سه چهار سال اخير قريب به ده درصد كل جمعيت شهر ديهوك به نقاطي مانند شهر اردكان در استان يزد مهاجرت كرده اند كه اين موضوع زنگ هشداري است كه توجه ويژه مسئولين امر را مي طلبد تا با رفع دغدغه هاي مردم و آوردن امكاناتي مانند گاز شهري اينگونه مشكلات را مرتفع نموده و بعضا جلو برخي معضلات را بگيرند .

گردشگري يكي از زمينه هايي است كه شرايط آن كاملا در منطقه مهياست ، فرهنگ و آداب و رسوم و شيوه خاص زندگي مردم جنوب خراسان و بويژه بافت قديمي و تاريخي مناطقي مانند ديهوك قديم ، اسفنديار و روستاي منحصر بفرد نايبند به اضافه منطقه بكر و آب گرم كم نظير ديك رستم و زمينه هاي متعدد ديگر نيازمند توجه ويژه مسئولين و دست اندركاران امر است .

ودر آخر ضمن استمداد از تمامي مسئولين و كساني كه به هر شكل تواني دارند جهت كمك به حل مشكلات منطقه مخصوصا شهر ديهوك بويژه مشكل آب و تامين گاز شهري و فراهم نمودن زمينه هاي اشتغال جهت پيشگيري از معضلاتي نظير مهاجرت و عواقب آن ، مشتاقيم از نظرات تمامي دوستان بويژه كسانيكه اطلاعات تاريخي دارند مطلع شويم .

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا