محمدمهدي حاجي پروانه
محسن جوان هجده ساله اي است كه عصر پنج شنبه هر هفته با دوستانش به سفره خانه اي در خيابان ولي عصر مي آيند و قليان مي كشند و البته تا به حال هيچ كدامشان يك بار هم لب به سيگار نزده  اند.
او قليان كشيدن را نوعي تفريح مي داند و مي  گويد: هر هفته با شش هفت نفر از بچه ها دور هم جمع مي شويم و قليان مي كشيم، شوخي مي كنيم، جوك مي گوييم و بعد دسته جمعي مي رويم استخر.
محسن فقط تنباكوي ميوه اي را مي پسندد : يك بار به سرم زد كه تنباكوي خوانسار بكشم اما با همان پك اول، چنان به سرفه افتادم كه تا نيم ساعت نفسم درست و حسابي سر جايش نيامد.
او درباره طرح ممنوعيت استفاده از قليان در قهوه خانه ها مي گويد: در اين يك ماه كه اين طرح به اجرا درآمده بود، اصلا به اين جا نيامديم. اما هر كدام يك قليان در خانه براي اين روزها كنار گذاشته ايم.
هيچ كس تصورش را هم نمي  كرد كه چند تكه زغال، مقداري تنباكو و چند سي سي آب، اين همه سروصدا به پا كند و روزي به بحث روز جامعه تبديل شود. ممنوعيت استفاده از قليان، همانند ديگر مواد دخاني، همان قدر در رسانه ها سروصدا كرد كه لغو ممنوعيت آن و آزادسازي استعمال دخانيات در قهوه خانه ها و سفره خانه هاي سنتي.
دردسرهاي قليان كشيدن
دوشنبه اول تيرماه 84 سرانجام با پافشاري و توصيه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، مصرف قليان در اماكن عمومي ممنوع اعلام شد و نيروي انتظامي مامور اجراي اين قانون جريمه نقدي و توقيف قليان هم به عنوان مجازات متخلفان از اين قانون در نظر گرفته شد.
حسن آذري پور عضو كميته كشوري كنترل دخانيات وزارت بهداشت در همان زمان، ممنوعيت استعمال دخانيات اعم از سيگار و قليان را به مصوبه دولت در سال 1376 ربط داد و درباره مضرات قليان و نامرغوب بودن تنباكو گفت: تنباكويي كه در قليان مصرف مي شود، آن قدر نامرغوب است كه حتي در سيگار هم قابل استفاده نيست. به همين دليل، آن را با 15 يا 16 نوع ماده شيميايي به نام سس و اسانس ميوه تركيب مي كنند و به اسم توتون ميوه اي مي فروشند كه اين امر، بيماري زايي دود آن را چند برابر مي كند.
انجمن ها و تشكل هاي مبارزه با موادمخدر نيز از ديگر حاميان اين طرح بودند و طي مصاحبه هاي مختلف، از زيان هاي كشيدن قليان صحبت كردند.
دكتر مسجدي دبيركل جمعيت مبارزه با استعمال دخانيات گفت كه تنباكوي قليان هاي مصرفي كشور را مورد آزمايش قرار داده  اند و رشد ميكروب آسپژيلوس و 2 نوع كوكسي گرم مثبت را مشاهده كرده اند.
دكتر آذري ، عضو هيات مديره انجمن زندگي بدون دخانيات هم از آمار هفتاد درصدي مصرف كنندگان زير بيست سال قليان سخن گفت و از اعتيادآور بودن نيكوتين قليان: ميزان نيكوتين در قليان، 10 برابر از هروئين اعتيادآورتر است.
آمارهاي ارائه شده توسط او، حكايت از مصرف 1/14 درصدي قليان توسط نوجوانان سيزده تا پانزده ساله مي داد كه از اين تعداد، 9/18 درصد را پسران و 9/9 درصد را دختران تشكيل مي دادند.
قليان فقط براي مردان!
همان روزها شايع شد كه در قهوه خانه ها و سفره خانه ها، براي مدتي محدود فقط مردان اجازه كشيدن قليان خواهند داشت.
روزنامه شرق ، روز دوم تيرماه نوشت: ... به طور آزمايشي به صاحبان اماكن عمومي اجازه داده شده كه براي مدتي محدود، اتاق هاي خاصي را منحصرا براي استفاده مردان از قليان اختصاص دهند.
اين خبر، البته آن قدر بحث برانگيز بود كه بلافاصله تكذيب نيروي انتظامي را در پي داشت. سردار مرتضي طلايي فرمانده نيروي انتظامي تهران بزرگ به خبرنگار ميراث خبر گفت: نيروي انتظامي به هيچ وجه در مورد دستور ممنوعيت استفاده از قليان در مكان هاي عمومي، دخل و تصرف نكرده  است. در نتيجه ممنوعيت استعمال قليان در مكان هاي عمومي براي زن و مرد به طور يكسان اجرا مي شود.
او به خبرنگاراني كه نسبت به جمع آوري قليان ها و برخورد با متخلفان سوال مي كردند، گفت: به طور كلي، روح حاكم بر برنامه هاي نيروي انتظامي، پيشگيري و كنترل است نه مقابله و برخورد. در مورد طرح ممنوعيت استفاده از قليان هم نيروي انتظامي نقش اجرايي دارد و طبق وظيفه قانوني خود اين طرح را اجرا مي كند. ضمن اين كه كشيدن يا نكشيدن قليان مردم به ما ارتباطي ندارد و اين، وزارت بهداشت است كه در اين مورد تصميم مي گيرد.
قدمت چهارصدساله
همان قدر كه قانون ممنوعيت قليان كشي طرفدار داشت، در اين سوي ماجرا، جمع طرف داران آزادسازي كشيدن قليان هم كم تعداد نبود.
عـــلي هـاشمي مــشاور رئيس جمهور و دبير كل ستاد مبارزه با موادمخدر به ايرنا گفت: ممنوعيت مصرف قليان، مصوبه ستاد مبارزه با موادمخدر نبوده و اين ستاد، مسووليتي درباره قليان ندارد. اما پيامدهاي اين نوع تصميم گيري به ما مربوط مي  شود. به نظر من هيچ نيازي به برخورد شديد با مساله قليان نيست و نبايد به دليل آلودگي تنها يك درصد تنباكوها، همه را از استعمال آن محروم كنيم.
هاشمي در ادامه به خطر اين محدوديت ها اشاره كرده و گفته است: اگر تعدادي از قهوه خانه هاي متخلف، تنباكوي آلوده مصرف كردند، ما نبايد همه قهوه خانه ها را ببنديم و يا قليان را ممنوع كنيم. زيرا ايجاد محدوديت درباره قليان به عنوان يك تفريح حداقل براي جوانان، موجب گرايش آنان به موادمخدر مي  شود.
حسين مرعشي رئيس سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري، يكي ديگر از مخالفان جدي اين قانون بود كه قدمت چهارصد ساله قليان را در اثبات سنتي بودن آن مثال مي آورد. او قليان را جزئي از ميراث فرهنگي مي دانست و قليان كشي را يك سنت قديمي.

در همين حال، دكتر عليرضا ترابي هم گفت: قليان، وسيله اي است براي جمع بودن، گفتن و خنديدن و مثل سيگار انفرادي نيست. ضمن اين كه افزايش ضربان قلبي كه قليان به فرد مي دهد، او را گوش به زنگ تر و هوشيارتر مي كند؛ آسيب جدي به ذهن نمي زند، شخص را از انزوا جدا كرده و به جمع مي آورد.
او از منظر جامعه شناسي نيز به قضيه با ديد مثبت نگاه مي كند: آيين درست كردن قليان، خود براي بعضي از مردم و جوانان لذت بخش است. اصلا قليان دليلي مي شود كه بعضي از جوانان، تعطيلات خود را در كوه و بيابان سپري كنند.
پافشاري مرعشي و همراهانش بر آزادسازي مجدد مصرف قليان، بالاخره يك ماه بعد نتيجه داد و با اصلاح تبصره ماده يك آيين نامه ممنوعيت استعمال و عرضه سيگار و ساير مواد دخاني در اماكن عمومي، قهوه خانه ها و رستوران هاي سنتي، مجاز به عرضه سيگار و مواد دخاني از جمله قليان شدند تا نظر سازمان ميراث فرهنگي براي جذب گردشگران بدين وسيله تامين شود.
تسامح و تساهل قلياني
وقتي قليان هاي رانده شده، دوباره از پستوي قهوه خانه ها و سفره خانه هاي سنتي سر برآوردند، باز هم صداي مخالفان قليان كشي بلند شد.
اين بار، نوبت وزير بهداشت بود كه وارد عمل شود. پزشكيان در گفت وگو با خبرنگاران، مصوبه اخير دولت در اين مورد را اشتباه و غيرقابل قبول دانست و گفت: در بيشتر كشورهاي جهان، كشيدن سيگار در مجامع عمومي ممنوع است و اين موضوع، ربطي به دين و فرهنگ و نژاد ندارد.
عباس تقي زاده رئيس ستاد شهر سالم و فرهنگسراي سلامت نيز با اشاره به وجود چهارصد نوع سم  كشنده در دود قليان، به خبرگزاري فارس گفت: تصميم گيران آزادسازي مصرف قليان، با سلامت مردم بازي مي كنند. در بحث مصرف سيگار و دخانيات از جمله قليان، تساهل و تسامح معنا ندارد. چون اين مواد مضر هستند و كساني كه مصرف آن را آزاد اعلام مي كنند، بايد بدانند كه هميشه در تصميم گيري هايمان بايد رويكردي مبتني بر سلامت وجود داشته باشد.
كميسيون فرهنگي مجلس نيز سكوت خود را شكست و غلام رضا ميرزايي عضو اين كميسيون به خبرنگار فارس گفت: كساني كه به مصرف قليان براي جذب گردشگر توصيه مي كنند، مي توانند به جاي سفارش براي مصرف اين ماده مضر، از ابزارهاي ديگري مانند رواج صنايع دستي و موادغذايي استفاده كنند.
ميرزايي مساله سنتي بودن قليان را نيز به چالش كشيد: اگرچه برخي معتقدند از مصرف قليان به دليل سنتي بودن آن نبايد جلوگيري شود، اما بايد بدانند هر مساله اي هر چند سنتي، مي بايست با مسايل روز و جامعه سنجيده شود كه آيا استفاده از آن به صلاح جامعه و مردم هست يا نه؟ و در ادامه، خودش پاسخ اين سوال را داده بود كه: در حال حاضر، قليان در جامعه ما برچيده شده و جايگاهي ندارد. لذا نبايد به آن پرداخته شود.
نماز جمعه و طوماري عليه قليان
دامنه مخالفت ها تا آن جا ادامه يافت كه جمعيت مبارزه با استعمال دخانيات، به طور جدي وارد عمل شد و محمدرضا مسجدي دبير اين تشكل از تهيه يك طومار براي مخالفت با مصوبه لغو ممنوعيت استعمال سيگار و قليان، در محل برگزاري نمازجمعه تهران خبر داد.
مسجدي از توافق هيات مديره جمعيت با ستاد برگزاري نماز جمعه تهران خبر داد و از نمازگزاران جمعه چهاردهم مردادماه دعوت كرد تا در اعتراض به اين قانون، پاي اين طومار را امضا كنند.
از سوي ديگر، روزنامه جمهوري اسلامي به نقل از حسين مرعشي كه پيشنهاد دهنده اين طرح بود، آورده كه: هدف سازمان ميراث فرهنگي از اصرار و پيشنهاد لغو ممنوعيت استعمال قليان در سفره خانه ها به هيات دولت، اين نبوده كه كشيدن قليان را تشويق كنيم. بلكه علت، اين بود كه افرادي كه از سال هاي گذشته قهوه خانه هايي داير كرده  اند، با اين كار متضرر خواهند شد.
او در ادامه در پاسخ به اين سوال كه آيا توصيه هاي پزشكان درباره عدم مصرف دخانيات را ناديده گرفته، چنين پاسخ عجيبي داد: پزشكان تا به حال توضيح نداده  اند خداوند، تنباكو را براي چي خلق كرده است؟!
ديدگاه هاي مهرانگيز مروتي از اعضاي كميسيون بهداشت و درمان مجلس، پاياني موقت بود بر اين بحث هاي جنجالي: برخورد با استعمال دخانيات بايد كارشناسانه و به دور از احساسات باشد. چون هر نوع برخورد سلبي و توام با منع و جلوگيري، باعث حريص تر شدن مردم و به خصوص جوانان مي شود.
اما نگراني هاي آذري پور و كميته كشوري كنترل دخانيات وزارت بهداشت همچنان ادامه دارد. در گزارشي كه روزنامه ايران منتشر كرده است، نگراني هاي او از وضع موجود، اين گونه بيان مي شود: با وجود اين كه ايران از جمله كشورهاي مهم و موثر در زمينه تنظيم لايحه جامع كنترل دخانيات است و همچنين جزو نخستين كشورهاي امضاكننده آن بوده است، اما هنوز پس از گذشت بيش از يك سال، اين لايحه به تصويب نرسيده است. وي در عين حال از پيگيري قانون ممنوعيت استفاده از قليان، در مجلس شوراي اسلامي خبر داد و ابراز اميدواري كرد كه اين قانون به صورت كلي تصويب شود. پزشكان، قليان را علت اصلي ابتلا به بيماري هاي ريوي، تنگي نفس، آسم، زايمان زودرس، زخم معده و... مي دانند.
به نظر مي رسد مصوبه مجلس و مخالفاني كه قليان در ميان مسوولان دولتي دارد به زودي تكليف ماجرا را روشن كند. آن وقت شايد تعداد جوان هايي كه سرطان مي گيرند كم تر شود. البته اگر اين جوان ها براي روزمبادا در خانه شان قليان نگه نداشته باشند.