زيستگاه هاي يوزپلنگ در ايران
 
زيستگاه عمده يوزپلنگ در ايران دشت كوير است كه بخش هايي از استانهاي كرمان،  خراسان، سمنان، يزد، تهران و مركزي را در برمي گيرد. اكنون اين ناحيه وسيع استپي و بياباني به آخرين پناهگاه يوز آسيايي مبدل شده است. به طور مشخص و كاملا واضحي طي دو دهه اخير تعداد گزارشهاي رسيده از اين ناحيه وسيع در مورد مشاهده يوز كاهش يافته و تنها گزارشات معدودي از مشاهده جانور در پارك ملي كوير، مناطق توران، نايبندان، دره انجير، مياندشت و خوش ييلاق بدست آمده است. اين درحالي است كه بين سالهاي 46 تا 57 گزارشاتي از تهران (به خصوص پارك ملي كوير)، سمنان (توران، خوش ييلاق و مناطق اطراف)، خراسان (منطقه مياندشت و مناطق اطراف طبس)، يزد (منطقه  كالمند و مناطق ديگر اطراف بافق، مهريز، تفت و شهر يزد)، اصفهان (منطقه موته و كلاه قاضي)،  فارس (پناهگاه حيات وحش بهرام گور)، كرمان (منطقه خبرو روچون)، مازندران (پارك ملي گلستان)، هرمزگان (اطراف حاجي آباد) و نيز گزارشات غير مكتوبي از سيستان( اطراف هامون صابري) و بلوچستان (بمپور) و حتي نفت شهر در استان كرمانشاه مبني بر مشاهده يوز وجود داشته است.
اين روزها پناهگاه حيات وحش نايبندان طبس، پارك ملي خارتوران سمنان به همراه سه منطقه ديگر يعني پارك ملي كوير و مناطق دره انجير و بافق از معدود مكان هايي اند كه هنوز يوز در آن ها مشاهده مي شود و از جمعيت هاي اندك باقي مانده اين جانور باشكوه پشتيباني مي كنند. (جوكار، هومن ،پايان نامه كارشناسي دانشگاه آزاد واحد تهران شمال، 1378)
١ - پارك ملي كوير استان سمنان، مساحت ۴۰۰،۰۰۰ هكتار، ۴ واحد محيط بانى، برآورد جمعيت يوزپلنگ: ۴-۶ قلاده. پارك ملى كوير در ۵۰ كيلومترى جنوب غربى تهران است. اين منطقه كه زمانى «آفريقاى كوچك» ناميده مىشد يك زيستگاه غنى از نظر تنوع زيستى در کشور است. گونه‌هاى حيوانى منطقه عبارتند از: جبير، آهو، قوچ و ميش وحشى، کل و بز وحشى، كفتار، پلنگ، گرگ، و گونه‌هاى نادر گربه‌سان كوچك ازجمله گربه‌شنى و کاراکال است.

٢ - پارك ملى، پناهگاه حيات وحش و ذخيره‌گاه زيست‌کره خارتوران
استان سمنان، مساحت ۱،۴۰۰،۰۰۰ هكتار، ۵ واحد محيط بانى، برآورد جمعيت يوزپلنگ: ۱۰-۱۴ قلاده. خارتوران يكى از مهمترين و ارزشمندترين مناطق ويژه تحت نظارت سازمان حفاظت از محيط زيست مىباشد و مجموعه‌اى از تقريباً تمامى گونه‌هاى جانداران صحرايى ايران از جمله جبير، آهو، قوچ و ميش وحشى، کل و بز وحشى، كفتار، پلنگ، گرگ، يوزپلنگ را پناه ميدهد و يكى از دو پناهگاه باقيمانده براى گور است. تعداد گورهاى موجود در اين پارك ملى ۲۵۰ الى ۳۰۰ رأس برآورد شده است.

 
 
زيستگاههاي يوز آسيائي

 
 ٣ - پناهگاه حيات وحش نايبندان طبس شمال شرق استان يزد، ۱،۵۰۰،۰۰۰ هكتار، ۴ واحد محيط بانى، برآورد جمعيت يوزپلنگ: ۱۲-۱۵ قلاده. اين منطقه از جديدترين مناطق تحت کنترل سازمان حفاظت از محيط زيست بوده و در زمره مهمترين زيستگاه‌هاى يوز قرار گرفته است. انواع وحوش کويرى و نيمه‌کويرى، از جمله روباه، شاه‌روباه، جبير، قوچ و ميش وحشى، آهو، خرگوش، كفتار، گربه شنى، کل و بز وحشى، و گرگ در اين منطقه ديده مي شوند.

٤ - منطقه حفاظت شده بافق
استان يزد، ۱۵۰،۰۰۰ هكتار، ۲ واحد محيط بانى، برآورد جمعيت يوزپلنگ: ۴-۶ قلاده. بافق در ۱۰۰ كيلومترى شرق يزد است و آب و هوايى بسيار خشك دارد. گونه‌هاى حيوانى اين منطقه آهو، قوچ و ميش وحشى، کل و بز وحشى، كفتار، پلنگ، و گرگ است.
٥ - منطقه شكار ممنوع دره‌انجير استان يزد، ۱۵۰،۰۰۰ هكتار، ۱ واحد محيط بانى، برآورد جمعيت يوزپلنگ: ۳-۵ قلاده. اين منطقه داراى محيطى زيست شكننده و آسيب‌پذير بوده و از پوشش گياهى فقيرى برخوردار است. گونه‌هاى جانورى از قبيل جبير، قوچ و ميش وحشى، کل و بز وحشى در اين منطقه مشاهده مي شود.

مخاطرات
عواملى چند بقاى يوزپلنگ آسيايى را در ايران تهديد مىكند که از آن ميان مىتوان به دو عامل اصلى اشاره کرد. نخست: تخريب و بهم‌ريختگى زيستگاه که ناشى از فرايند تبديل زمين به بيابان در بخشهاى وسيعى از  كشور است. در اين ميان پاركهاى ملى و ديگر مناطق حفاظت شده بخصوص مورد تخريب قرار گرفته‌اند كه عمده آن در سالهاى ۱۳۶۶ تا ۱۳۶۹ صورت پذيرفته. دوم: کاهش روزافزون طعمه.

تخريب زيستگاه:
توسعه كشاورزى و صنايع، اسكان انسانها، معدن‌كاوى، و طرح‌هاى زيربنايى در اكثر زيستگاههاى طبيعى ايران تغييراتى بوجود آورده است. افزايش تعداد دام، بدون توجه به ظرفيت محيط و فصل مناسب، در تخريب و كاستن گياهان نقش بسزايى داشته و اين به نوبه خود به از بين رفتن سم‌داران، كه مهمترين طعمه يوزپلنگ مىباشد، منتهى شده است. تقريباً تمامى مردم روستايى ساكن در زيستگاه يوزپلنگ آسيايى بز، گوسفند، و شتر پرورش مىدهند. اين مسئله مدت زيادى است كه به‌ مانعى در حفاظت از حيات وحش تبديل شده است. اما امروزه دامدارى به تجارتى فراگيرى تبديل شده است و چراى بيش از حد، بخصوص در مناطق حفاظت شده، کماکان رايج است (که در فصول خشک به تغذيه صنعتى بدل مىشود). فرايند تبديل زمين به بيابان بسيارى از مناطقى را كه يوزپلنگ درآن زندگى مىكند از بين برده و مناطق وسيعى را به محيط تخريب شده، كه داراى ارزش اقتصادى يا حيات وحش اندكى مىباشد، تبديل كرده است. در چنين شرايطى، مناطق حفاظت شده به مکانهايى ايده‌آل براى چراى دام تبديل مي شوند. امروزه زيستگاه يوزپلنگ پراكنده است و عمده‌ترين اين مناطق كه هنوز حيات وحش را حمايت مىكند در ايران قرار دارد. ارتفاع اكثر اين مناطق بين ۱۰۰ تا ۶۰۰ متر است و ويژگى آنها تپه‌هاى کم ارتفاع و رويش گياهى پراكنده است. بيشه‌زارها تخريب شده‌اند، رودها به خشکى گراييده‌اند، مگر پس از بارندگى سنگين، و تعداد بسيار كمى گوسفند وحشى، بز، آهو، و يوزپلنگ باقى مانده است.
 
 
 تهديدهاى غيرزيستگاهى: شکار مستقيم وحوش در ايران با وفور فزاينده سلاح گرم و استفاده از خودرو براى شكار همبستگى کامل دارد. اكثر شكارچيان غيرقانونى از اهميت يوزپلنگ و طعمه‌هاى آن در نظام  بوم‌شناختى آگاه نيستند و شكار غيرقانونى در نظر آنها جرمى ناچيز به حساب مي آيد. علاوه بر شكار غيرقانونى، سالانه حدود يك ميليون مجوز شكار با سهميه ۳۰۰ گلوله به‌ طور رسمى صادر مي شود. بايد به تمامى اين تهديدها بهره‌بردارى تجارى از گونه‌هاى خاص را نيز افزود که به صورت بي رويه ادامه دارد. گونه‌هايى چون آهو، پلنگ، باز، هوبره، کبک، مرغابى و تمساح از جمله گونه‌هاى در خطرند. با توجه به تعداد اندک يوزپلنگ باقى مانده در مناطق ، و به خاطر اينکه نسبت ماده به نر اين گونه هنوز روشن نيست، با شکار هر يک گربه‌سان لطمه سنگينى به نظام ژنتيکى گونه در حال انقراض وارد مىشود. متأسفانه نظارت بر شکار غيرقانونى دشوار است؛ به عنوان مثال، زيستگاه‌هاى يوز غنى از كانيهاى مهم صنعتى و تجارى است كه توسط وزارت صنايع و معادن مورد بهره‌بردارى قرارگرفته مي شود. استخراج معدن به خودي خود تهديدى محسوب نمي شود اما جاده سازىْ مناطق مذكور را براى همگان، از جمله شكارچيان غيرقانونى، قابل دسترس ميكند.
 يوزپلنگ                                                        يزدفردا

اخبار مرتبط:

يزدفردا

  • نویسنده : یزد فردا
  • منبع خبر : خبرگزاری فردا